المبادئ التي تقوم عليها وثيقة الأخوة الإنسانية في مجال الأخلاق والمعاملات

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

قسم الفقه، کلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنات، جامعة الأزهر، کفر الشيخ، جمهورية مصر العربية.

المستخلص

قد تناولت هذه الدراسة موضوع "المبادئ التى تقوم عليها وثيقة الأخوة الإنسانية فى مجال الأخلاق والمعاملات" هادفة إلى بيان أثر تطبيق المبادئ الشرعية فى حفظ النفس البشرية وصون الکرامة الإنسانية ، وقد اعتمدت على المنهج الاستقرائى،  وتناول البحث الکلام عن المبادئ التي تقوم عليها الوثيقة في مجال الأخلاق والمعاملات کمبدأ صون الکرامة الإنسانية من غير تفرقة بين مسلم وغير مسلم والأدلـة على ذلک، ومبدأ التسامح والعفو وعدم الإضرار بالغير وأن ذلک من أساس العلاقات الإنسانية ، ومبدأ التعاون على البر ونشر روح المحبة والمودة ويدخل هذا المبدأ تحت المعاملة الحسنة ، کذلک مبدأ صون الآداب العامة وحماية القيم الأخلاقية کالعدل والمساواة، وحرمة الاعتداء على النفس والمال ، ومبدأ الاحترام المتبادل وقبول الآخر، والأدلة على ذلک، ومبدأ الوفاء بالعقود والعهود والمواثيق الدولية.
This study dealt with the subject of "principles upon which the Document of Human Fraternity is based in the Field of Ethics and Transactions", aiming to show the impact of the application of Sharia principles in preserving the human soul and preserving human dignity. It relied on the inductive approach. Ethics and dealings as the principle of preserving human dignity without distinguishing between a Muslim and a non-Muslim, and the evidence for that, and the principle of tolerance, forgiveness and not harming others.And that this is from the basis of human relations, the principle of cooperation in righteousness and the dissemination of the spirit of love and affection, and this principle is included under good treatment, as well as the principle of preserving public morals and protecting moral values ​​such as justice and equality, the sanctity of aggression against oneself and money, the principle of mutual respect and acceptance of others, and the evidence for that, and the principle Fulfillment of international contracts, covenants and covenants.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


فهرس المصادر والمراجع
أولاً: القرآن الکريم .
کتب التفسير وعلوم القرآن:
1-أحکام القران للجصاص أحمد بن علي أبو بکر الرازي الجصاص الحنفي (المتوفى: 370هـ) المحقق: محمد صادق القمحاوي - عضو لجنة مراجعة المصاحف بالأزهر الشريف الناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت، تاريخ الطبع: 1405 هـ.
2-            جامع البيان فى تأويل آي القرآن محمد بن جرير بن يزيد بن کثير أبو جعفر الطبري (المتوفى: 310هـ) تحقيق: الدکتور عبد الله بن عبد المحسن الترکي بالتعاون مع مرکز البحوث والدراسات الإسلامية، الدکتور عبد السند حسن يمامة، الناشر: دار هجر للطباعة والنشر والتوزيع والإعلان،الطبعة: الأولى، 1422هـ - 2001م.
3-الجامع لأحکام القرآن لأبى عبد الله محمد بن أحمد بن أبي بکر بن فرح الأنصاري الخزرجي شمس الدين القرطبي (المتوفى: 671هـ)، تحقيق: أحمد البردوني وإبراهيم أطفيش،، الناشر: دار الکتب المصرية - القاهرة، ط 2، 1384هـ - 1964م.
4-مفاتيح الغيب أبو عبد الله محمد بن عمر بن الحسن بن الحسين التيمي الرازي الملقب بفخر الدين الرازي خطيب الري (المتوفى: 606هـ)، الناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت، الطبعة: الثالثة - 1420هـ.
5-الوسيط في تفسير القرآن المجيد أبو الحسن علي بن أحمد بن محمد بن علي الواحدي، النيسابوري، الشافعي (المتوفى: 468هـ)، تحقيق وتعليق: الشيخ عادل أحمد عبد الموجود، الشيخ علي محمد معوض، الدکتور أحمد محمد صيرة، الدکتور أحمد عبد الغني الجمل، الدکتور عبد الرحمن عويس قدمه وقرظه: الأستاذ الدکتور عبد الحي الفرماوي، الناشر: دار الکتب العلمية، بيروت - لبنان، الطبعة: الأولى، 1415هـ - 1994م.
کتب الحديث وعلومه:
1- إرشاد الساري لشرح صحيح البخاري أحمد بن محمد بن أبى بکر بن عبد الملک القسطلاني القتيبي المصري، أبو العباس، شهاب الدين (المتوفى: 923هـ) الناشر: المطبعة الکبرى الأميرية، مصر، الطبعة: السابعة، 1323ه.
2- جامع العلوم والحکم فى شرح خمسينحديثا من جوامع الکلم لابن رجب الحنبلى المتوفى 795هـ، تحقيق: شعيب الأرناؤوط، إبراهيم ناجس، الناشر: مؤسسة الرسالة: بيروت،ط:السابعة 1422ﻫ=2001م.
3-الجامع الصحيح سنن الترمذي محمد بن عيسى أبو عيسى الترمذي السلمي، تحقيق: أحمد محمد شاکر وآخرون، الناشر: ط:مصطفى البابى: مصر، ط 2 1395ﻫ-1975م.
4-الجامع الصحيح المختصر لمحمد بن إسماعيل أبو عبدالله البخاري الجعفي تحقيق: د. مصطفى ديب البغا,الناشر: دار ابن کثير، اليمامة - بيروت الطبعة الثالثة، 1407ﻫ - 1987م.
5-الجامع الصحيح المسمى صحيح مسلم أبو الحسين مسلم بن الحجاج بن مسلم القشيري النيسابوري الناشر: دار الجيل بيروت + دار الأفاق الجديدةـ بيروت,بدون طبعة وبدون تاريخ.
6-الأموال لابن زنجويه أبو أحمد حميد بن مخلد بن قتيبة بن عبد الله الخرساني المعروف بابن زنجويه (المتوفى: 251هـ) تحقيق الدکتور: شاکر ذيب فياض الناشر: مرکز الملک فيصل للبحوث والدراسات الإسلامية، السعودية الطبعة: الأولى، 1406 هـ - 1986م.
7-سنن أبي سليمان بن الأشعث السجستاني الناشر: دار الکتاب العربي ـ بيروت بدون طبعة وبدون تاريخ.
8-سنن البيهقي الکبرى لأ حمد بن الحسين بن علي بن موسى أبى بکر البيهقي، تحقيق: محمد عبد القادر عطا,الناشر: مکتبة دار الکتب العلمية - بيروت الطبعة: الثالثة، 1424هـ - 2003م.
9-سنن الدار قطني، لأبي الحسن علي بن عمر بن أحمد بن مهدي بن مسعود بن النعمان بن دينار البغدادي الدار قطني (المتوفى: 385هـ)، حققه وضبط نصه وعلق عليه: شعيب الارنؤوط، حسن عبد المنعم شلبي، عبد اللطيف حرز الله، أحمد برهوم, الناشر: مؤسسة الرسالة، بيروت - لبنان، الطبعة: الأولى، 1424هـ - 2004م.
10-السنن الصغرى أحمد بن الحسين بن علي البيهقي أبو بکر المتوفى سنة 458ﻫ، تحقيق د. محمد ضياء الرحمن الأعظمي,ط: مکتبة الدار المدينة المنورة بدون طبعة 1410 ﻫ-1989م.
11-السنن الکبرى أبو عبد الرحمن أحمد بن شعيب بن علي الخراساني، النسائي (المتوفى: 303هـ) حققه وخرج أحاديثه: حسن عبد المنعم شلبي أشرف عليه: شعيب الأرناؤوط قدم له: عبد الله بن عبد المحسن الترکي الناشر: مؤسسة الرسالة - بيروت الطبعة: الأولى، 1421 هـ - 2001 م.
12-سنن سعيد بن منصور، لأبي عثمان سعيد بن منصور بن شعبة الخراساني الجوزجاني (المتوفى: 227هـ)، المحقق: حبيب الرحمن الأعظمي، الناشر: الدار السلفية - الهند، الطبعة: الأولى، 1403هـ -1982م.
13-شرح سنن النسائي المسمى «ذخيرة العقبى في شرح المجتبى». المؤلف: محمد بن علي بن آدم بن موسى الإثيوبي الوَلَّوِي الناشر: دار المعراج الدولية للنشر [جـ 1 - 5] دار آل بروم للنشر والتوزيع [جـ 6 - 40] الطبعة: الأولى جـ (1 - 5) / 1416 هـ - 1996 م جـ (6 - 7) / 1419 هـ - 1999 م جـ (8 - 9) / 1420 هـ - 1999 م جـ (10 - 12) / 1419 هـ - 2000 م جـ (13 - 40) / 1424هـ - 2003 م.
14-عمدة القارئ شرح صحيح البخارى أبو محمد محمود بن أحمد بن موسى بن أحمد بن حسين الغيتابى الحنفى بدر الدين العينى (المتوفى: 855هـ)، الناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت،(د.ت).
15-فتح الباري شرح صحيح البخاري أبو الفضل أحمد بن علي بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلاني (المتوفى: 852هـ)، الناشر: دار المعرفة - بيروت، 1379ه.
16-کنز العمال في سنن الأقوال والأفعال علاء الدين علي بن حسام الدين بن قاضي خان القادري الشاذلي الهندي البرهانفوري ثم المدني فالمکي الشهير بالمتقي الهندي (المتوفى: 975هـ) المحقق: بکري حياني - صفوة السقا الناشر: مؤسسة الرسالة الطبعة: الطبعة الخامسة، 1401هـ/1981م.
17-مَجْمَعُ الزَّوَائِدِ وَمَنْبَعُ الفَوَائِدِ، لأبي الحسن نور الدين علي بن أبي بکر بن سليمان الهيثمي (المتوفى: 807هـ)، حَقَّقَهُ وَخَرَّجَ أَحَادِيثَهُ: حسين سليم أسد الدّاراني, الناشر: دَارُ المَأْمُون لِلتُّرَاثِ.
18-مرقاة المفاتيح شرح مشکاة المصابيح علي بن (سلطان) محمد، أبو الحسن نور الدين الملا الهروي القاري (المتوفى: 1014هـ)،، الناشر: دار الفکر، بيروت - لبنان الطبعة: الأولى، 1422هـ - 2002م.
19-المستدرک على الصحيحين، لأبي عبد الله الحاکم محمد بن عبد الله بن محمد بن حمدويه بن نُعيم بن الحکم الضبي الطهماني النيسابوري المعروف بابن البيع (المتوفى: 405هـ)، تحقيق: مصطفى عبد القادر عطا، الناشر: دار الکتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولى، 1411 - 1990م.
20-مسند أبي يعلى أبو يعلى أحمد بن علي بن المثُنى بن يحيى بن عيسى بن هلال التميمي، الموصلي (المتوفى: 307هـ) المحقق: حسين سليم أسد الناشر: دار المأمون للتراث - دمشق الطبعة: الأولى، 1404ه- 1984م.
21-المصنف أبو بکر عبد الرزاق بن همام بن نافع الحميري اليماني الصنعاني (المتوفى: 211هـ) المحقق: حبيب الرحمن الأعظمي الناشر: المجلس العلمي- الهند الطبعة: الثانية، 1403ه.
22-مسند الإمام أحمد بن حنبل أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني (المتوفى: 241هـ) المحقق: شعيب الأرنؤوط - عادل مرشد، وآخرون إشراف: د عبد الله بن عبد المحسن الترکي الناشر: مؤسسة الرسالة الطبعة: الأولى، 1421هـ - 2001م.
23-المصنف في الأحاديث والآثار أبو بکر بن أبي شيبة، عبد الله بن محمد بن إبراهيم بن عثمان بن خواستي العبسي (المتوفى: 235هـ)، المحقق: کمال يوسف الحوت الناشر: مکتبة الرشد - الرياض.
24-معالم السنن، وهو شرح سنن أبي داود أبو سليمان حمد بن محمد بن إبراهيم بن الخطاب البستي المعروف بالخطابي (المتوفى: 388هـ) الناشر: المطبعة العلمية - حلب الطبعة: الأولى 1351هـ - 1932م.
25-المقاصد الحسنة في بيان کثير من الأحاديث المشتهرة على الألسنة، شمس الدين أبو الخير محمد بن عبد الرحمن بن محمد السخاوي (المتوفى: 902هـ)، تحقيق: محمد عثمان الخشت، الناشر: دار الکتاب العربي -بيروت، الطبعة: الأولى، 1405هـ - 1985م.
26-المنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج أبو زکريا يحيى بن شرف بن مري النووي,الناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت, الطبعة: الثانية 1392ﻫ.
27-نيل الأوطار للشوکانى، تحقيق: عصام الدين الصبابطي، الناشر: دار الحديث، مصر، الطبعة: الأولى، 1413هـ - 1993م.
کتب القواعد الفقهية
الفروق = أنوار البروق في أنواء الفروق أبو العباس شهاب الدين أحمد بن إدريس بن عبد الرحمن المالکي الشهير بالقرافي (المتوفى: 684هـ)، الناشر: عالم الکتب، الطبعة: بدون طبعة وبدون تاريخ.
کتب الفقه المذهبى
أولا: کتب الفقه الحنفى:
1-الاختيار لتعليل المختار عبد الله بن محمود بن مودود الموصلي الحنفي تحقيق: عبد اللطيف محمد عبد الرحمن الناشر: دار الکتب العلمية: بيروت، الطبعة: الثالثة، 1426هـ.
2-بدائع الصنائع فى ترتيب الشرائع للعلامة علاء الدين أبى بکر مسعود الکاسانى الحنفى المتوفى 587هـ، الناشر: دار الکتب العلمية:بيروت: لبنان، الطبعة:الثانية، 1406ﻫ-1986م.
3-البحر الرائق شرح کنز الدقائق زين الدين بن إبراهيم بن محمد، المعروف بابن نجيم المصري (المتوفى: 970هـ) وفي آخره: تکملة البحر الرائق لمحمد بن حسين بن علي الطوري الحنفي القادري (ت بعد 1138 هـ). وبالحاشية: منحة الخالق لابن عابدين الناشر: دار الکتاب الإسلامي الطبعة: الثانية - بدون تاريخ.
4-تبيين الحقائق شرح کنز الدقائق وحاشية الشِّلْبِيِّ عثمان بن علي، فخر الدين الزيلعي الحنفي (المتوفى: 743 هـ)، الناشر: المطبعة الکبرى الأميرية - بولاق، القاهرة، الطبعة: الأولى، 1313هـ.
5-الخراج أبو يوسف يعقوب بن إبراهيم بن حبيب بن سعد بن حبتة الأنصاري (المتوفى: 182هـ) تحقيق: طه عبد الرءوف سعد، سعد حسن محمد، الناشر: المکتبة الأزهرية للتراث: مصر، (د.ط.ت).
6-شرح السير الکبير إملاء محمد بن أحمد السرخسي محمد بن أحمد بن أبي سهل شمس الأئمة السرخسي (المتوفى: 483هـ) المحقق: محمد حسن محمد إسماعيل الناشر: دار الکتب العلمية بيروت/ الطبعة الأولى سنة 1417هـ.
7-المبسوط محمد بن أحمد بن أبي سهل شمس الأئمة السرخسي (المتوفى: 483هـ) الناشر: دار المعرفة - بيروت الطبعة: بدون طبعة تاريخ النشر: 1414هـ - 1993م.
8-الهداية في شرح بداية المبتدي علي بن أبي بکر بن عبد الجليل الفرغاني المرغيناني، أبو الحسن برهان الدين (المتوفى: 593هـ) المحقق: طلال يوسف، الناشر: دار احياء التراث العربي - بيروت - لبنان.
ثانيًا:کتب الفقه المالکى:
1-بداية المجتهد ونهاية المقتصد أبو الوليد محمد بن أحمد بن محمد بن أحمد بن رشد القرطبي الشهير بابن رشد الحفيد (المتوفى: 595هـ) الناشر: دار الحديث - القاهرة الطبعة: بدون طبعة تاريخ النشر: 1425هـ - 2004م.
2-حاشية الدسوقي على الشرح الکبير محمد بن أحمد بن عرفة الدسوقي المالکي (المتوفى: 1230هـ) الناشر: دار الفکر الطبعة: بدون طبعة وبدون تاريخ.
3-شرح التلقين أبو عبد الله محمد بن علي بن عمر التَّمِيمي المازري المالکي (المتوفى: 536هـ) سماحة الشيخ محمَّد المختار السّلامي الناشر: دار الغرب الإِسلامي الطبعة الأولى، 2008م.
ثالثًا: کتب الفقه الشافعى:
1-الحاوى الکبير للماوردى، تحقيق: الشيخ علي محمد معوض - الشيخ عادل أحمد عبد الموجود الناشر: دار الکتب العلمية، بيروت - لبنان،الطبعة: الأولى، 1419هـ -1999م.
2-فتح العزيز بشرح الوجيز = الشرح الکبير [وهو شرح لکتاب الوجيز في الفقه الشافعي لأبي حامد الغزالي (المتوفى: 505 هـ)] المؤلف: عبد الکريم بن محمد الرافعي القزويني (المتوفى: 623هـ)، الناشر: دار الفکر.
3-مغني المحتاج إلي معرفة معاني ألفاظ المنهـاج، لشمس الدين محمد بن أحمد الخطيب الشربيني الشافعي (1/107-108)، ط: دار الکتب العلمية، الطبعة: الأولي، 1415ه-1994م.
رابعًأ:کتب الفقه الحنبلي:
1-حاشية الروض المربع شرح زاد المستقنع عبد الرحمن بن محمد بن قاسم العاصمي الحنبلي النجدي (المتوفى: 1392هـ) الناشر: (بدون ناشر) الطبعة: الأولى - 1397هـ.
2-الکافي في فقه الإمام أحمد: أبو محمد موفق الدين عبد الله بن أحمد بن محمد بن قدامة المقدسي ثم الدمشقي الحنبلي، الشهير بابن قدامة المقدسي (المتوفى: 620هـ) الناشر: دار الکتب العلمية الطبعة: الأولى، 1414هـ - 1994م.    
3-کشاف القناع عن متن الإقناع منصور بن يونس بن صلاح الدين ابن حسن بن إدريس البهوتى الحنبلى (المتوفى: 1051هـ) الناشر: دار الکتب العلمية: بيروت(د.ط.ت).
 4-المغني لابن قدامة أبو محمد موفق الدين عبد الله بن أحمد بن محمد بن قدامة المقدسي ثم الدمشقي الحنبلي، الشهير بابن قدامة المقدسي (المتوفى: 620هـ) الناشر: مکتبة القاهرة الطبعة: بدون طبعة تاريخ النشر: 1388هـ - 1968م.
خامسًا: کتب الفقه الظاهري:
-المحلى للإمام أبى محمد على بن أحمد بن سعيد بن حزم الناشر: دار الفکر بيروت: لبنان بدون طبعة و تاريخ.
کتب اللغة والمعاجم:
التعريفات علي بن محمد بن علي الجرجاني، تحقيق: إبراهيم الإبياري،، ط: دار الکتاب العربي - بيروت، الطبعة الأولى، 1405ﻫ.
کتب التاريخ والتراجم:
1-الاستيعاب فى معرفة الأصحاب أبو عمر يوسف بن عبد الله بن محمد بن عبد البر بن عاصم النمري القرطبي (المتوفى: 463هـ). تحقيق: علي محمد البجاوي الناشر: دار الجيل، بيروت الطبعة: الأولى، 1412هـ - 1992م.
2-تاريخ دمشق لابن عساکر،تحقيق: عمرو العمروى،الناشر: دار الفکر: دمشق(د.ط) 1415هـ -1995م.
3-الإکمال في رفع الارتياب عن المؤتلف والمختلف في الأسماء والکنى والأنساب سعد الملک، أبو نصر علي بن هبة الله بن جعفر بن ماکولا (المتوفى: 475هـ)، الناشر: دار الکتب العلمية -بيروت-لبنان، الطبعة: الطبعة الأولى 1411هـ-1990م.
4-البداية والنهاية أبو الفداء إسماعيل بن عمر بن کثير القرشي البصري ثم الدمشقي (المتوفى: 774هـ) المحقق: علي شيري، الناشر: دار إحياء التراث العربي: بيروت، الطبعة: الأولى 1408هـ -1988م.
5-تاريخ الرسل والملوک محمد بن جرير بن يزيد بن کثير بن غالب الآملي، أبو جعفر الطبري (المتوفى: 310هـ)، الناشر: دار التراث بيروت، ط: الثانية: 1387ه ـ
6-تهذيب التهذيب أبو الفضل أحمد بن علي بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلاني، الناشر: دار الفکر:بيروت الطبعة الأولى 1404هـ.
7-دولة الإسلام في الأندلس محمد عبد الله عنان المؤرخ المصري (المتوفى: 1406هـ) الناشر: مکتبة الخانجي، القاهرة الطبعة: الرابعة، 1417هـ - 1997م.
8-سمط النجوم العوالي في أنباء الأوائل والتوالي عبد الملک بن حسين بن عبد الملک العصامي المکي (المتوفى: 1111هـ) عادل أحمد عبد الموجود- علي محمد معوض،الناشر: دار الکتب العلمية - بيروت، ط: الأولى، 1419هـ - 1998م.
9-الکاشف فى معرفة من له رواية فى الکتب الستة شمس الدين أبو عبد الله محمد بن أحمد بن عثمان بن قَايْماز الذهبي (المتوفى: 748هـ)، الناشر: دار القبلة للثقافة الإسلامية: جدة، ط الأولى 1413ﻫ=1992م.
10-لسان الميزان: أبو الفضل أحمد بن علي بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلاني (المتوفى: 852هـ) المحقق: دائرة المعرف النظامية - الهند، الناشر: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات بيروت، الطبعة الثالثة1406ﻫ=1986م.
11-الوافى بالوفيات صلاح الدين خليل بن أيبک بن عبد الله الصفدي (المتوفى: 764هـ)، تحقيق: أحمد الأرناؤوط وترکي مصطفى الناشر: دار إحياء التراث - بيروت، عام النشر:1420هـ- 2000م.
مراجع حديثة:
1-آثار الحرب في الفقه الإسلامى د. وهبه الزحيلى ص141، ط: دار الفکر: دمشق، ط:الثالثة، 1419ه-1998م.
2-حضارة العرب غوستاف لوبون، ترجمة عادل زعيتر، الناشر: مؤسسة هنداوى للتعليم والثقافة: مصر.
3-حقوق الانسان محور مقاصد الشريعة د، محمد الزحيلى، الناشر: وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامية: الدوحة، ط: الأولى:1423ه-2002م.
4-العلاقات الدولية في الاسلام للشيخ محمد أبو زهرة، الناشر: دار الفکر العربى: القاهره،1415ه-1995م.
5-نظرات في الاسلام محمد عبد الله دراز بدون طبعة، 1392هـ-1972م.
 
 
r
Index of sources and references
First: the Holy Qur'an.
Books of interpretation and science of the Qur'an:
1-'ahkam alquran liljasas a hamd bin eali 'abu bakr alraazi aljasas alhanafiu (almutawafaa: 370AH) almuhaqaqi: muhamad sadiq alqamhawi - eudw lajnat murajaeat almasahif bial'azhar alsharif alnaashir: dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut, tarikh altabei: 1405 AH.
2- jamie albayan faa tawil ay alquran muhamad bin jarir bin yazid bin kathir 'abu jaefar
altabari (almutawafaa: 310AH) tahqiqu: alduktur eabd allah bin eabd almuhsin alturki bialtaeawun mae markaz albuhuth waldirasat al'iislamiat , alduktur eabd alsand hasan yamamat , alnaashir: dar hajr liltibaeat walnashr waltawzie wal'iielan ,altabeati: al'uwlaa, 1422 AH- 2001AD
3-aljamie li'ahkam alquran li'abaa eabd allah muhamad bin 'ahmad bin 'abi bakr bin farah al'ansarii alkhazrajii shams aldiyn alqurtubii (almutawafaa : 671AH), , tahqiqu: 'ahmad albarduni wa'iibrahim 'atfish,, alnaashir: dar alkutub almisriat - alqahirati, t 2, 1384AH - 1964 AD
4-mafatih alghayb 'abu eabd allah muhamad bin eumar bin alhasan bin alhusayn altaymi alraazi almulaqab bifakhr aldiyn alraazii khatib alrayi (almutawafaa: 606hi) , alnaashir: dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut, altabeatu: althaalithat - 1420 AH.
5-alwsit fi tafsir alquran almajid 'abu alhasan eali bin 'ahmad bin muhamad bin eali alwahidi, alnnysaburi, alshaafieii (almutawafaa: 468AH), tahqiq wataeliqi: alshaykh eadil 'ahmad eabd almawjud, alshaykh eali muhamad mueawad, alduktur 'ahmad muhamad sirata, alduktur 'ahmad eabd alghani aljuml, alduktur eabd alrahman euays qadamah waqarzahu: al'ustadh alduktur eabd alhay alfarmawi, alnaashir:dar alkutub aleilmiati, bayrut-lubnan, altabeata: al'uwlaa, 1415AH- 1994AD.
Hadith books and its sciences:
1- 'iirshad alsaari lisharh sahih albukharii 'ahmad bin muhamad bin 'abaa bikr bin eabd almalik alqistalanii alqutaybii almisrii, 'abu aleabaas, shihab aldiyn (almutawafaa: 923AH) alnaashir: almatbaeat alkubraa al'amiriati, masr, altabeati: alsaabieati, 1323AH
2- jamie aleulum walhukm faa sharh khamsaynhadithan min jawamie alkalim liaibn rajab alhunbulaa almutawafaa 795AH , tahqiqu: shueayb al'arnawuwt , 'iibrahim najis, alnaashir: muasasat alrisalati: bayrut ,t :alsaabieat 1422AH=2001AD.
3-aljamie alsahih sunan altirmidhii muhamad bin eisaa 'abu eisaa altirmidhiu alsilamiu , tahqiq : 'ahmad muhamad shakir wakhrun,alnaashar: ta:mustafaa albabaa :msar,t 2 1395AH-1975AD
4-aljamie alsahih almukhtasar limuhamad bin 'iismaeil 'abu eabdallah albukhari aljuefi tahqiq : du. mustafaa dib albugha,alnaashir: dar aibn kathir , alyamamat - bayrut altabeat althaalithat , 1407AH – 1987AD
5-aljamie alsahih almusamaa sahih muslim 'abu alhusayn muslim bin alhajaaj bin muslim alqushayri alnnysaburiu alnaashir: dar aljil bayrut + dar al'afaq aljadidat bayrut,bdun tabeatan wabidun tarikhi.
6-al'amwal liabn zanjawiah 'abu 'ahmad humayd bin mukhalad bn qutaybat bin eabd allah alkharsanii almaeruf biabn zanjawayah (almutawafaa: 251AH) tahqiq aldukturu: shakir dhib fayaad alnaashir: markaz almalik faysal lilbuhuth waldirasat al'iislamiati, alsaeudiat altabeati: al'uwlaa, 1406 AH - 1986 AD
7-sunan 'abi sulayman bin al'asheath alsajistaniu alnaashir: dar alkitaab alearabii bayrut bidun tabeat wabidun tarikh
8-sunin albayhaqi alkubraa lia hamd bin alhusayn bin eali bin musaa 'abaa bakr albayhaqi, tahqiq : muhamad eabd alqadir eata,alnaashar: maktabat dar alkutub aleilmiat - bayrut altabeatu: althaalithata, 1424 AH - 2003 AD
9-sunan aldaar qatni, li'abi alhasan eali bin eumar bin 'ahmad bin mahdiin bin maseud bin alnueman bin dinar albaghdadi aldaar qutni (almutawafaa: 385AH), haqaqah wadabt nasih waealaq ealayhi: shueayb alarnuuwta, hasan eabd almuneim shalabi, eabd allatif haraz allah, 'ahmad barhum, alnaashir: muasasat alrisalati, bayrut - lubnan, altabeata: al'uwlaa, 1424AH - 2004AD
10-alsunun alsughraa 'ahmad bin alhusayn bin ealiin albayhaqi 'abu bakr almutawafaa sanat 458AH, tahqiq du. muhamad dia' alrahman al'aezamiu,ti: maktabat aldaar almadinat almunawarat bidun tabeat 1410 AH-1989AD.
11-alsunun alkubraa 'abu eabd alrahman 'ahmad bin shueayb bin eali alkharasani, alnasayiyu (almutawafaa: 303AH) haqaqah wakharaj 'ahadithahu: hasan eabd almuneim shalabi 'ashraf ealayhi: shueayb al'arnawuwt qadim lah: eabd allah bin eabd almuhsin alturki alnaashir: muasasat alrisalat - bayrut altabeata: al'uwlaa, 1421 AH- 2001 AD.
12-snan saeid bin mansurin, li'abi euthman saeid bin mansur bin shuebat alkhirasanii aljuzjaniu (almutawafaa: 227AH), almuhaqiqi: habib alrahman al'aezamiu, alnaashir: aldaar alsalafiat - alhinda, altabeatu: al'uwlaa, 1403AH -1982AD.
13-sharh sunan alnisayiyi almusamaa <>. almualafi: muhamad bin ealiin bin adam bin musaa al'iithyubii alwallawi (19/100-101) alnaashir: dar almieraj alduwliat lilnashr [j 1 - 5] dar al brum lilnashr waltawzie [ja 6 - 40] altabeatu: al'uwlaa ja (1 - 5) / 1416 AH - 1996 m ja (6 - 7) / 1419 hi - 1999 m ja (8 - 9) / 1420 AH - 1999 m ja (10 - 12) / 1419 AH - 2000 m ja (13 - 40) / 1424 AH - 2003 AD.
14-eumdat alqari sharh sahih albukharaa 'abu muhamad mahmud bin 'ahmad bin musaa bin 'ahmad bin husayn alghitabaa alhanfaa badr aldiyn aleaynaa (almutawafaa: 855AH) , alnaashir: dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut,(di.t).
15-fath albari sharh sahih albukharii 'abu alfadl 'ahmad bin ealiin bin muhamad bin 'ahmad bin hajar aleasqalanii (almutawafaa : 852AH) , alnaashir: dar almaerifat - bayrut, 1379AH
16-kinz aleumaal fi sunan al'aqwal wal'afeal eala' aldiyn eali bin husam aldiyn abn qadi khan alqadirii alshaadhlii alhindii alburhanfurii thuma almadaniu falmakiyu alshahir bialmutaqi alhindii (almutawafaa: 975AH) almuhaqiqi: bikri hayani - safwat alsaqaa alnaashir: muasasat alrisalat altabeata: altabeat alkhamisati, 1401AH/1981AD
17-majmae alzzawayid wamanbae alfawayidi, li'abi alhasan nur aldiyn eali bin 'abi bakr bin sulayman alhaythamii (almutawafaa: 807AH), haqqaqah wakharraj 'ahadithahu: husayn salim 'asad alddarany, alnaashir: dar almamun liltturath
18-marqaat almafatih sharh mishkaat almasabiheali bin (sultan) muhamad, 'abu alhasan nur aldiyn almula alharawiu alqariyi (almutawafaa: 1014h), , alnaashir: dar alfikri, bayrut - lubnan altabeata: al'uwlaa, 1422h - 2002m.
19-alimustadrak ealaa alsahihayni, li'abi eabd allah alhakim muhamad bin eabd allah bin muhamad bin hamduih bin nueym bin alhakam aldabiu altahmaniu alnaysaburiu almaeruf biaibn albaye (almutawafaa: 405hi), tahqiqu: mustafaa eabd alqadir eata, alnaashir: dar alkutub aleilmiat - bayrut, altabeatu: al'uwlaa, 1411 - 1990m.
20-msanad 'abi yaelaa 'abu yaelaa 'ahmad bin eali bin almthuna bin yahyaa bin eisaa bin hilal altamimi, almusili (almutawafaa: 307hi) almuhaqiqi: husayn salim 'asad alnaashir: dar almamun lilturath - dimashq altabeatu: al'uwlaa، 1404 - 1984
21-almusanaf 'abu bakr eabd alrazaaq bin humam bin nafie alhimyri alyamani alsaneani (almutawafaa: 211hi) almuhaqiqi: habib alrahman al'aezamiu alnaashir: almajlis alealamia- alhind altabeata: althaaniatu, 1403h.
22-msnid al'iimam 'ahmad bin hanbal 'abu eabd allh 'ahmad bin muhamad bin hanbal bin hilal bin 'asad alshaybani (almutawafaa: 241hi) almuhaqiqi: shueayb al'arnawuwt - eadil murshid, wakhrun 'iishrafi: d eabd allah bin eabd almuhsin alturki alnaashir: muasasat alrisalat altabeatu: al'uwlaa, 1421 hi - 2001 m
23-almusanaf fi al'ahadith walathar 'abu bakr bin 'abi shibati, eabd allh bin muhamad bin 'iibrahim bin euthman bin khawasati aleabsi (almutawafaa: 235hi), almuhaqiqi: kamal yusif alhut alnaashir: maktabat alrushd - alriyad.
24-maealim alsanan, wahu sharh sunan 'abi dawud 'abu sulayman hamd bin muhamad bin 'iibrahim bin alkhataab albastii almaeruf bialkhatabii (almutawafaa: 388hi) alnaashir: almatbaeat aleilmiat - halab altabeati: al'uwlaa 1351hi - 1932m
25-almaqasid alhasanat fi bayan kathir min al'ahadith almushtahirat ealaa al'alsinati, shams aldiyn 'abu alkhayr muhamad bin eabd alrahman bin muhamad alsakhawi (almutawafaa: 902hi),tahqiqu: muhamad euthman alkhushtu, alnaashir: dar alkitaab alearabii -birut, altabeatu: al'uwlaa, 1405 hi - 1985m.
26-alminhaj sharh sahih muslim bin alhajaaj 'abu zakariaa yahyaa bin sharaf bin miri alnuwawi,alnaashir: dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut, altabeat :althaaniat 1392h.
27-nil al'awtar lilshuwkanaa , tahqiqu: eisam aldiyn alsababiti, alnaashir: dar alhadithi, masr, altabeata: al'uwlaa, 1413h - 1993m.
Jurisprudential rules books
alfuruq = 'anwar alburuq fi 'anwa' alfuruq 'abu aleabaas shihab aldiyn 'ahmad bin 'iidris bin eabd alrahman almaliki alshahir bialqurafi (almutawafaa: 684hi) ,alnaashir: ealim alkutub, altabeati: bidun tabeat wabidun tarikh
Doctrinal Jurisprudence books
First: Hanafi Jurisprudence books
1-alaikhtiar litaelil almukhtar eabd allah bin mahmud bin mawdud almawsili alhanafii tahqiqu: eabd allatif muhamad eabd alrahman alnaashir: dar alkutub aleilmiat : bayrut, altabeatu: althaalithati, 1426h
2-badayie alsanayie faa tartib alsharayie lilealaamat eala' aldiyn 'abaa bikr maseud alkasanaa alhanfaa almutawafaa 587ha, alnaashir: dar alkutub aleilmiati:bayrut :lubnan ,altabeat: althaaniat ,1406h-1986m.
3-albahr alraayiq sharh kanz aldaqayiq zayn aldiyn bin 'iibrahim bin muhamad, almaeruf biaibn najim almisrii (almutawafaa: 970hi) wafi akhirihi: takmilat albahr alraayiq limuhamad bin husayn bin eali altuwrii alhanafii alqadirii (t baed 1138 hi)
wabialhashiati: minhat alkhaliq liabn eabidin alnaashir: dar alkitaab al'iislamii altabeati: althaaniat - bidun tarikh
4-tabiiyn alhaqayiq sharh kanz aldaqayiq wahashiat alshshilbi euthman bin eali , fakhr aldiyn alziylei alhanafii (almutawafaa: 743 hu), alnaashir: almatbaeat alkubraa al'amiriat - bulaq, alqahirat ,altabeata: al'uwlaa, 1313 hu
5-alkharaaj 'abu yusuf yaequb bin 'iibrahim bin habib bin saed bin habtat al'ansariu (almutawafaa : 182hi) tahqiq : tah eabd alra'wf saed , saed hasan muhamad, , alnaashir : almaktabat al'azhariat liltarathi: masr,(du.ti.t).
6-sharah alsayr alkabir 'iimla' muhamad bin 'ahmad alsarukhsii muhamad bin 'ahmad bin 'abi sahl shams al'ayimat alsarukhsii (almutawafaa: 483hi) almuhaqaqa: muhamad hasan muhamad 'iismaeil alnaashir: dar alkutub aleilmiat bayrut/ altabeat al'uwlaa sanat 1417h
7-almabsut muhamad bin 'ahmad bin 'abi sahl shams al'ayimat alsarukhsii (almutawafaa: 483hi) alnaashir: dar almaerifat - bayrut altabeatu: bidun tabeat tarikh alnashr: 1414h - 1993m
8-alhidayat fi sharh bidayat almubtadi eali bin 'abi bakr bin eabd aljalil alfirghanii almarghinani, 'abu alhasan burhan aldiyn (almutawafaa: 593hi) almuhaqaqi: talal yusif, alnaashir: dar ahya' alturath alearabii - bayrut – lubnan
Second: The books of Maliki Jurisprudence
1-bidayat almujtahid wanihayat almuqtasid 'abu alwalid muhamad bin 'ahmad bin muhamad bin 'ahmad bin rushd alqurtubii alshahir biaibn rushd alhafid (almutawafaa: 595AH) alnaashir: dar alhadith - alqahirat altabeatu: bidun tabeat tarikh alnashr: 1425AH - 2004 AD.
2-hashiat aldasuqi ealaa alsharh alkabir muhamad bin 'ahmad bin earafat aldisuqii almalikii (almutawafaa: 1230AH) alnaashir: dar alfikr altabeati: bidun tabeat wabidun tarikhi.
3-sharh altalqin 'abu eabd allh muhamad bin ealii bin eumar alttamimy almazri almaliki (almutawafaa: 536AH) samahat alshaykh mhmmad almukhtar alsslamy alnaashir: dar algharb al'iislamy altabeat al'uwlaa, 2008 AD.
Third: The books of Shafi’i jurisprudence
1-alhawaa alkabir lilmawardaa,tahqiq: alshaykh eali muhamad mueawad - alshaykh eadil 'ahmad eabd almawjudialnaashir: dar alkutub aleilmiati, bayrut - lubnan ,altabeati: al'uwlaa, 1419 AH -1999 AD ,
2-fath aleaziz bisharh alwajiz = alsharh alkabir [whu sharh likitab alwajiz fi alfiqh alshaafieii li'abi hamid alghazalii (almutawafaa: 505 AH) ] almualifi: eabd alkarim bin muhamad alraafieii alqazwini (almutawafaa: 623AH) , alnaashir: dar alfikri.
3-mighni almuhtaj 'iilaya maerifat maeani 'alfaz almunhaaji, lishams aldiyn muhamad bin 'ahmad alkhatib alshirbinii alshaafieii (1/107-108), ta: dar alkutub aleilmiati, altabeati: al'awli, 1415AH-1994AD.
Fourth: Books of Hanbali Jurisprudence
1-hashiat alrawd almurabae sharh zad almustaqnie eabd alrahman bin muhamad bin qasim aleasimii alhanbali alnajdii (almutawafaa: 1392AH) alnaashir: (bdun nashir) altabeata: al'uwlaa - 1397 AH.
2-alkafi fi fiqh al'iimam 'ahmadu: 'abu muhamad muafaq aldiyn eabd allah bin 'ahmad bin muhamad bin qudamat almaqdasii thuma aldimashqiu alhanbaliu, alshahir biaibn qudamat almaqdisii (almutawafaa: 620AH) alnaashir: dar alkutub aleilmiat altabeati: al'uwlaa, 1414 AH - 1994 AD
3-kshaf alqinae ean matn al'iiqnae mansur bin yunis bin salah aldiyn abn hasan bin 'iidris albahutaa alhunbulaa (almutawafaa: 1051AH) alnaashir: dar alkutub aleilmiat : bayrut(du.ti.t)..
4-almughaniy liabn qudamat 'abu muhamad muafaq aldiyn eabd allh bin 'ahmad bin muhamad bin qudamat almaqdisii thuma aldimashqiu alhanbaliu, alshahir biaibn qudamat almaqdisii (almutawafaa: 620AH) alnaashir: maktabat alqahirat altabeati: bidun tabeat tarikh alnashri: 1388AH – 1968AD.
Fifth: Books of al-Zahari jurisprudence
- almuhalaa lil'iimam 'abaa muhamad ealaa bin 'ahmad bin saeid bin hazm alnaashir : dar alfikr bayrut: lubnan bidun tabeat w tarikhin.
kutub allughat walmaeajim
altaerifat eali bin muhamad bin eali aljirjani, tahqiq : 'iibrahim al'iibyari, , ta: dar alkitaab alearabii - bayrut, altabeat al'uwlaa, 1405AH.
kutab altaarikh waltarajim
1-alaistieab faa maerifat al'ashab 'abu eumar yusif bin eabd allh bin muhamad bin eabd albiri bin easim alnamrii alqurtibii (almutawafaa: 463AH). tahqiqu: eali muhamad albijawi alnaashir: dar aljili, bayrut altabeatu: al'uwlaa,1412AH-1992AD
2-tarikh dimashq liabn easakri,tahiqiqi: eamru aleumruaa, alnaashir: dar alfikri: dimashqa(du.ta) 1415AH -1995AD.
3-al'iikmal fi rafe alairtiab ean almutalaf walmukhtalaf fi al'asma' walkunaa wal'ansab saed almalik, 'abu nasr eali bin hibat allah bin jaefar bin makula (almutawafaa: 475AH) , alnaashir: dar alkutub aleilmiat -birut-lubnan, altabeati: altabeat al'uwlaa 1411AH-1990AD.
4-albidayat walnihayat 'abu alfida' 'iismaeil bin eumar bin kathir alqurashii albasriu thuma aldimashqiu (almutawafaa: 774AH) almuhaqiq: eali shiri ,alnaashir: dar 'iihya' alturath alearabii : bayrutu,alitabeata: al'uwlaa 1408, AH -1988 AD.
5-tarikh alrusul walmuluk muhamad bin jarir bin yazid bin kathir bin ghalib alamli, 'abu jaefar altabari (almutawafaa: 310AH) , alnaashir: dar alturath bayrut, ta: althaaniati: 1387 AH
6-tahdhib altahdhib 'abu alfadl 'ahmad bin eali bin muhamad bin 'ahmad bin hajar aleasqalanii , alnaashir: dar alfikiri:birut altabeat al'uwlaa 1404AH.
7-dawlat al'iislam fi al'andalus muhamad eabd allah eanan almuarikh almisrii (almutawafaa: 1406AH)alnaashar: maktabat alkhanji, alqahirat altabeati: alraabieati, 1417 AH - 1997 AD.
8-samit alnujum aleawali fi 'anba' al'awayil waltawali eabd almalik bin husayn bin eabd almalik aleisami almakiyi (almutawafaa: 1111AH) eadil 'ahmad eabd almawjudi- eali muhamad mueawad ,alnaashir: dar alkutub aleilmiat - bayrut, ta: al'uwlaa, 1419 AH - 1998 AD
9-alkashif faa maerifat man lah riwayat faa alkutub alsatatshams aldiyn 'abu eabd allh muhamad bin 'ahmad bin euthman bin qaymaz aldhahabii (almutawafaa: 748AH) , alnaashir: dar alqiblat lilthaqafat al'iislamiat : jidat , t al'uwlaa 1413AH=1992AD.
10-lsan almizan ,'abu alfadl 'ahmad bin eali bin muhamad bin 'ahmad bin hajar aleasqalani (almutawafaa: 852AH) almuhaqiqu: dayirat almaerif alnizamiat - alhinda, alnaashir: muasasat al'aelami lilmatbueat bayrut , altabeat althaalithatu1406AH=1986AD.
11-alwafaa balwafyat salah aldiyn khalil bin 'aybik bin eabd allh alsafadii (almutawafaa: 764AH), tahqiqu: 'ahmad al'arnawuwt waturki mustafaa alnaashir: dar 'iihya' alturath - bayrut, eam alnashri:1420AH- 2000AD
Recent references:
1-athar alharb fi alfiqh al'iislamaa da. wahabih alzuhaylaa sa141, ta: dar alfikri: dimashqa, ta:althaalithati, 1419AH-1998AD.
2-hadarat alearab ghustaf lubun , tarjamat eadil zieitar, alnaashir: muasasat hindawaa liltaelim walthaqafati: misr
3-huquq alansan mihwar maqasid alsharieat du, muhamad alzuhaylaa, alnaashir: wizarat al'awqaf walshuwuwn al'iislamiati: aldawhat , ta: al'uwlaa :1423AH-2002AD
4-alealaqat aldawliat fi alaslamulilshaykh muhamad 'abu zahrata, alnaashir: dar alfikr alearbaa: alqahirah ,1415AH-1995AD.
5-nazarat fi aliasalam muhamad eabd allah diraz bidun tabeat , 1392AH-1972AD.