تعدد الزوجات بين مبرراته الاجتماعية وقيوده وأحکامه الفقهية

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

قسم الفقه, کلية الشريعة والقانون, جامعة الأزهر بالقاهرة، وجامعة الجوف, المملکة العربية السعودية

المستخلص

يهدف البحث للوقوف على مبررات تشريع تعدد الزوجات الشخصية والاجتماعية، وبيان الشروط والقيود والأحکام الفقهية للتعدد، مع عرض الإشکاليات والحلول من وجهة نظر أنصاره وخصومه. منهج البحث: قد انتهجت في هذا البحث المنهج الاستقرائي التحليلي. وقد قسمته إلى مقدمة، وتمهيد وثلاثة مباحث وخاتمة. أما المقدمة فتناولت فيها أهمية الموضوع وأسباب اختياره، وإشکالية البحث، ومنهجي في البحث، والدراسات السابقة، وخطة البحث، وأما التمهيد فتناولت فيه حکم الزواج في الشريعة الإسلامية، وأما المبحث الأول: فتناولت فيه مشروعية تعدد الزوجات ومبرراته الشخصية والاجتماعية، وأما المبحث الثاني: فتناولت فيه القيود والأحکام الفقهية لتطبيق تشريع تعدد الزوجات، ثم بينت أثر الإخلال بالقيود والأحکام الفقهية للتعدد على الفرد والمجتمع، وأما المبحث الثالث: فتناولت فيه تعدد الزوجات بين إشکاليات خصومه وحلول أنصاره، ثم ختمت البحث بأهم النتائج والتوصيات.
The aim of the research: Stand on justifications Polygamy Legislation personal and social, and statement The limitations and jurisprudence provisions of polygamy, with a presentation of the problems and solutions from the point of view of its supporters and opponents. In this research, I have adopted the inductive-analytical approach. I divided it to me Introduction, preface, three chapters and conclusion. As for the introduction I ate it The importance of the topic and the reasons for choosing it, AndSearch problem, Andmethodological research, And Previous studies, And Search Plan, Or boot I ate it Ruling on marriage in Islamic Sharia, Or The first topic I ate it The legality of polygamy and its justifications Personal and social, Or The second topic I ate it Jurisprudential restrictions and provisions for the application of polygamy legislation, then she showed The impact of violating the restrictions and jurisprudence provisions of polygamy on the individual and society, Or The third topic I ate it Polygamy between the problems of its opponents and the solutions of its supporters, then concluded the search The most important findings and recommendations.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


مصادر البحث
أولا: القرآن الکريم.
ثانيا: التفسير وعلوم القرآن.
-       تفسير الشعراوي- الخواطر - لمحمد متولي الشعراوي (المتوفى: 1418هـ)- الناشر: مطابع أخبار اليوم- 1997م.
-       تفسير القاسمي = محاسن التأويل- لمحمد جمال الدين بن محمد سعيد بن قاسم الحلاق القاسمي (المتوفى: 1332هـ)- المحقق: محمد باسل عيون السود- الناشر: دار الکتب العلميه - بيروت- الطبعة: الأولى - 1418 هـ.
-       تفسير القرآن العظيم (ابن کثير) لأبي الفداء إسماعيل بن عمر بن کثير القرشي البصري ثم الدمشقي (المتوفى: 774هـ- المحقق: محمد حسين شمس الدين- الناشر: دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون - بيروت- الطبعة: الأولى - 1419 هـ.
-       تفسير الماتريدي = تأويلات أهل السنة - لمحمد بن محمد بن محمود، أبو منصور الماتريدي (المتوفى: 333هـ) - المحقق: د. مجدي باسلوم - الناشر: دار الکتب العلمية - بيروت، لبنان- الطبعة: الأولى، 1426 هـ - 2005 م.
-       تفسير المراغي - لأحمد بن مصطفى المراغي (المتوفى: 1371هـ)- الناشر: مکتبة ومطبعة مصطفى البابى الحلبي وأولاده بمصر -الطبعة: الأولى، 1365 هـ - 1946 م.
-       الجامع لأحکام القرآن = تفسير القرطبي- لأبي عبد الله محمد بن أحمد بن أبي بکر بن فرح الأنصاري الخزرجي شمس الدين القرطبي (المتوفى: 671هـ)- تحقيق: أحمد البردوني وإبراهيم أطفيش- الناشر: دار الکتب المصرية - القاهرة- الطبعة: الثانية، 1384هـ - 1964 م.
-       فتحُ البيان في مقاصد القرآن - لمحمد صديق خان القِنَّوجي (المتوفي: 1307هـ)، ط: المَکتبة العصريَّة، صَيدَا - بَيروت: 1412 هـ - 1992 م.
-       معالم التنزيل في تفسير القرآن= تفسير البغوي- لأبي الحسين بن مسعود بن محمد بن الفراء البغوي الشافعي (المتوفى : 510هـ)-المحقق: عبد الرزاق المهدي- الناشر: دار إحياء التراث العربي-بيروت-ط: الأولى،1420 هـ.
ثالثا: الحديث وعلومه.
-       إِکمَالُ المُعْلِمِ بفَوَائِدِ مُسْلِم - لعياض بن موسى بن عياض بن عمرون اليحصبي السبتي، أبو الفضل (المتوفى: 544هـ)- المحقق: الدکتور يحْيَى إِسْمَاعِيل- الناشر: دار الوفاء للطباعة والنشر والتوزيع، مصر- الطبعة: الأولى، 1419 هـ - 1998 م.
-       جامع الأحاديث - لعبد الرحمن بن أبي بکر، جلال الدين السيوطي (المتوفى: 911هـ)، ضبط وتخريج: فريق من الباحثين بإشراف د على جمعة (مفتي الديار المصرية)، بترقيم الشاملة آليا.
-       الجامع المسند الصحيح المختصر من أمور رسول الله H وسننه وأيامه = صحيح البخاري- لمحمد بن إسماعيل أبو عبد الله البخاري- طبعة دار طوق النجاة، الطبعة: الأولى، 1422ه.
-       الدراية في تخريج أحاديث الهداية- لأبي الفضل أحمد بن علي بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلاني (المتوفى: 852هـ)، المحقق: السيد عبد الله هاشم اليماني المدني، الناشر: دار المعرفة - بيروت.
-       السراج المنير شرح الجامع الصغير في حديث البشير النذير - لعلي بن الشيخ أحمد بن الشيخ نور الدين بن محمد بن الشيخ إبراهيم الشهير بالعزيزي- نسخة المکتبة الشاملة.
-       سنن الترمذي - لمحمد بن عيسى بن سَوْرة بن موسى بن الضحاک، الترمذي، أبو عيسى (المتوفى: 279هـ)- تحقيق وتعليق: أحمد محمد شاکر، ومحمد فؤاد عبد الباقي، وإبراهيم عطوة عوض المدرس في الأزهر الشريف - الناشر: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفى البابي الحلبي - مصر- الطبعة: الثانية، 1395 هـ - 1975 م، وقال: هَذَا حَدِيثٌ غَرِيبٌ.
-       السنن الکبرى - لأحمد بن الحسين بن علي بن موسى الخُسْرَوْجِردي الخراساني، أبو بکر البيهقي (المتوفى: 458هـ) - المحقق: محمد عبد القادر عطا -الناشر: دار الکتب العلمية، بيروت - لبنان- الطبعة: الثالثة، 1424 هـ - 2003 م.
-       سنن سعيد بن منصور- لأبي عثمان سعيد بن منصور بن شعبة الخراساني الجوزجاني (المتوفى: 227هـ)- المحقق: حبيب الرحمن الأعظمي -الناشر: الدار السلفية - الهند- الطبعة: الأولى، 1403هـ -1982م.
-       شرح النووي على مسلم - لأبي زکريا محيي الدين يحيى بن شرف النووي (المتوفى: 676هـ) - الناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت- الطبعة: الثانية، 1392هـ.
-       شرح صحيح البخارى - لابن بطال أبو الحسن علي بن خلف بن عبد الملک (المتوفى: 449هـ)، تحقيق: أبو تميم ياسر بن إبراهيم، دار النشر: مکتبة الرشد - السعودية، الرياض، الطبعة: الثانية، 1423هـ - 2003م.
-        صحيح مسلم = المسند الصحيح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رسول الله H-لمسلم بن الحجاج أبو الحسن القشيري النيسابوري (المتوفى: 261هـ)- طبعة: دار إحياء التراث العربي - بيروت.
-       فتح الباري شرح صحيح البخاري- لزين الدين عبد الرحمن بن أحمد بن رجب بن الحسن، السَلامي، البغدادي، ثم الدمشقي، الحنبلي (المتوفى: 795هـ)، ط: مکتبة الغرباء الأثرية - المدينة النبوية، الطبعة: الأولى، 1417هـ -1996م.
-       مسند الإمام أحمد - لأبي عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني (المتوفى: 241هـ)- المحقق: شعيب الأرنؤوط - عادل مرشد، وآخرون- الناشر: مؤسسة الرسالة- الطبعة: الأولى، 1421 هـ - 2001 م.
-       مصنف عبد الرزاق- لأبي بکر عبد الرزاق بن همام بن نافع الحميري اليماني الصنعاني (المتوفى: 211هـ)، المحقق: حبيب الرحمن الأعظمي، الناشر: المجلس العلمي- الهند، يطلب من: المکتب الإسلامي - بيروت، الطبعة: الثانية، 1403هـ.
-       معالم السنن- لأبي سليمان حمد بن محمد بن إبراهيم بن الخطاب البستي المعروف بالخطابي (المتوفى: 388هـ)- الناشر: المطبعة العلمية - حلب- الطبعة: الأولى 1351 هـ - 1932 م.
-        معرفة السنن والآثار- لأحمد بن الحسين بن علي بن موسى الخُسْرَوْجِردي الخراساني، أبو بکر البيهقي (المتوفى: 458هـ)، المحقق: عبد المعطي أمين قلعجي، الناشر: دار الوفاء (المنصورة - القاهرة)، الطبعة: الأولى، 1412هـ - 1991م.
-       المفهم لما أشکل من تلخيص کتاب مسلم - لأبي العباس أحمد بن عمر بن إبراهيم القرطبي (578 - 656 هـ)- الناشر: (دار ابن کثير، دمشق - بيروت - الطبعة: الأولى، 1417 هـ - 1996 م.
-       موطأ الإمام مالک - الناشر: مؤسسة الرسالة، 1412 هـ، صحيح ابن حبان (9/465) ط: مؤسسة الرسالة - بيروت، ط: الثانية، 1414 - 1993م.
-       نصب الراية لأحاديث الهداية مع حاشيته بغية الألمعي في تخريج الزيلعي- لجمال الدين أبو محمد عبد الله بن يوسف بن محمد الزيلعي (المتوفى: 762هـ)- الناشر: دار القبلة للثقافة الإسلامية- جدة - السعودية- الطبعة: الأولى، 1418هـ/1997م.
رابعا: الفقه الحنفي.
-       الاختيار لتعليل المختار - لعبد الله بن محمود بن مودود الموصلي البلدحي، مجد الدين أبو الفضل الحنفي (المتوفى: 683هـ)، الناشر: مطبعة الحلبي - القاهرة (وصورتها دار الکتب العلمية - بيروت، وغيرها)، تاريخ النشر: 1356 هـ - 1937 م.
-       الأَصْلُ للشياني - لأبي عبد الله محمد بن الحسن بن فرقد الشيباني (المتوفى: 189 هـ)- تحقيق وَدرَاسَة: الدکتور محمَّد بوينوکالن -الناشر: دار ابن حزم، بيروت - لبنان- الطبعة: الأولى، 1433هـ - 2012 م.
-       البحر الرائق شرح کنز الدقائق - لزين الدين بن إبراهيم بن محمد، المعروف بابن نجيم المصري (المتوفى: 970هـ) الناشر: دار الکتاب الإسلامي- الطبعة: الثانية - بدون تاريخ.
-       بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع- لعلاء الدين، أبو بکر بن مسعود بن أحمد الکاساني الحنفي (المتوفى: 587هـ)- الناشر: دار الکتب العلمية- الطبعة: الثانية، 1406هـ - 1986م.
-        البناية شرح الهداية - لأبي محمد محمود بن أحمد بن موسى بن أحمد بن حسين الغيتابى الحنفى بدر الدين العينى (المتوفى: 855هـ)- الناشر: دار الکتب العلمية - بيروت، لبنان- الطبعة: الأولى، 1420 هـ - 2000 م.
-       تبيين الحقائق شرح کنز الدقائق وحاشية الشِّلْبِيِّ - لعثمان بن علي بن محجن البارعي، فخر الدين الزيلعي الحنفي (المتوفى: 743 هـ)، الحاشية: شهاب الدين أحمد بن محمد بن أحمد بن يونس بن إسماعيل بن يونس الشِّلْبِيُّ (المتوفى: 1021 هـ)-الناشر: المطبعة الکبرى الأميرية - بولاق، القاهرة-الطبعة: الأولى، 1313 هـ.
-       المبسوط للسرخسي - لمحمد بن أحمد بن أبي سهل شمس الأئمة السرخسي (المتوفى: 483هـ)- الناشر: دار المعرفة - بيروت- الطبعة: بدون طبعة- تاريخ النشر: 1414هـ - 1993م.
-       الهداية في شرح بداية المبتدي - لعلي بن أبي بکر بن عبد الجليل الفرغاني المرغيناني، أبو الحسن برهان الدين (المتوفى: 593هـ)- المحقق: طلال يوسف- الناشر: دار احياء التراث العربي - بيروت - لبنان.
خامسا: الفقه المالکي.
-       بداية المجتهد لابن رشد - لأبي الوليد محمد بن أحمد بن محمد بن أحمد بن رشد القرطبي الشهير بابن رشد الحفيد (المتوفى: 595هـ) الناشر: دار الحديث - القاهرة الطبعة: بدون طبعة، تاريخ النشر: 1425هـ - 2004.
-       البيان والتحصيل - لأبي الوليد محمد بن أحمد بن رشد القرطبي (المتوفى: 520هـ- حققه: د محمد حجي وآخرون- الناشر: دار الغرب الإسلامي، بيروت - لبنان- الطبعة: الثانية، 1408 هـ - 1988 م.
-       التاج والإکليل لمختصر خليل - لمحمد بن يوسف بن أبي القاسم بن يوسف العبدري الغرناطي، أبو عبد الله المواق المالکي (المتوفى: 897هـ)- الناشر: دار الکتب العلمية- الطبعة: الأولى، 1416هـ-1994م.
-       الجامع لمسائل المدونة - لأبي بکر محمد بن عبد الله بن يونس التميمي الصقلي (المتوفى: 451 هـ)- المحقق: مجموعة باحثين في رسائل دکتوراه- الناشر: معهد البحوث العلمية وإحياء التراث الإسلامي - جامعة أم القرى- توزيع: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزيع- الطبعة: الأولى، 1434 هـ - 2013 م.
-       الذخيرة للقرافي - لأبي العباس شهاب الدين أحمد بن إدريس بن عبد الرحمن المالکي الشهير بالقرافي (المتوفى: 684هـ)، تحقيق: محمد حجي، سعيد أعراب، محمد بو خبزة، الناشر: دار الغرب الإسلامي- بيروت، الطبعة: الأولى، 1994 م.
-       شرح ميارة الفاسي- لأبي عبد الله محمد بن أحمد بن محمد المالکي المتوفى(1072هـ)- ط: دار الکتب العلمية-1420هـ - 2000م- لبنان/ بيروت.
-       الفواکه الدواني على رسالة ابن أبي زيد القيرواني- لأحمد بن غانم (أو غنيم) بن سالم ابن مهنا، شهاب الدين النفراوي الأزهري المالکي (المتوفى: 1126هـ)- الناشر: دار الفکر- الطبعة: بدون طبعة- تاريخ النشر: 1415هـ - 1995م.
-       الکافي في فقه أهل المدينة - لأبي عمر يوسف بن عبد الله بن محمد بن عبد البر بن عاصم النمري القرطبي (المتوفى: 463هـ)، المحقق: محمد محمد أحيد ولد ماديک الموريتاني، الناشر: مکتبة الرياض الحديثة، الرياض، المملکة العربية السعودية، الطبعة: الثانية، 1400هـ/1980م.
-       المدونة - لمالک بن أنس بن مالک بن عامر الأصبحي المدني (المتوفى: 179هـ)- الناشر: دار الکتب العلمية- الطبعة: الأولى، 1415هـ - 1994م.
-       المعونة على مذهب عالم المدينة - لأبي محمد عبد الوهاب بن علي بن نصر الثعلبي البغدادي المالکي (المتوفى: 422هـ)- المحقق: حميش عبد الحقّ- الناشر: المکتبة التجارية، مصطفى أحمد الباز - مکة المکرمة- أصل الکتاب: رسالة دکتوراة بجامعة أم القرى بمکة المکرمة.
سادسا: الفقه الشافعي.
-       الأم - لعبد الله محمد بن إدريس بن العباس بن عثمان بن شافع بن عبد المطلب بن عبد مناف المطلبي القرشي المکي (المتوفى: 204هـ)- الناشر: دار المعرفة - بيروت- سنة النشر: 1410هـ/1990م.
-       البيان في مذهب الإمام الشافعي - لأبي الحسين يحيى بن أبي الخير بن سالم العمراني اليمني الشافعي (المتوفى: 558هـ)- المحقق: قاسم محمد النوري- الناشر: دار المنهاج - جدة- الطبعة: الأولى، 1421 هـ- 2000 م.
-       حاشية الجمل على شرح المنهج = فتوحات الوهاب بتوضيح شرح منهج الطلاب - لسليمان بن عمر بن منصور العجيلي الأزهري، المعروف بالجمل (المتوفى: 1204هـ)، الناشر: دار الفکر، الطبعة: بدون طبعة وبدون تاريخ.
-       الحاوي الکبير - لأبي الحسن علي بن محمد بن محمد بن حبيب البصري البغدادي، الشهير بالماوردي (المتوفى: 450هـ) المحقق: الشيخ علي محمد معوض - الشيخ عادل أحمد عبد الموجود - الناشر: دار الکتب العلمية، بيروت - لبنان- الطبعة: الأولى، 1419 هـ -1999 م.
-       کفاية الأخيار في حل غاية الإختصار - لأبي بکر بن محمد بن عبد المؤمن بن حريز بن معلى الحسيني الحصني، تقي الدين الشافعي (المتوفى: 829هـ) - المحقق: علي عبد الحميد بلطجي ومحمد وهبي سليمان- الناشر: دار الخير - دمشق، الطبعة: الأولى، 1994، الفقه الإسلامي وأدلته 10/ 7738.
-       المجموع شرح المهذب - لأبي زکريا محيي الدين يحيى بن شرف النووي (المتوفى: 676هـ)- الناشر: دار الفکر.
-       مغني المحتاج إلى معرفة معاني ألفاظ المنهاج - لشمس الدين، محمد بن أحمد الخطيب الشربيني الشافعي (المتوفى: 977هـ)، الناشر: دار الکتب العلمية الطبعة: الأولى، 1415هـ - 1994م.
-       المهذب في فقه الإمام الشافعي -لأبي اسحاق إبراهيم بن علي بن يوسف الشيرازي (المتوفى: 476هـ)-الناشر: دار الکتب العلمية.
-       نهاية المطلب في دراية المذهب - لعبد الملک بن عبد الله بن يوسف بن محمد الجويني، أبو المعالي، رکن الدين، الملقب بإمام الحرمين (المتوفى: 478هـ)- حققه وصنع فهارسه: أ. د/ عبد العظيم محمود الدّيب- الناشر: دار المنهاج- الطبعة: الأولى، 1428هـ-2007م.
سابعا: الفقه الحنبلي.
-       شرح الزرکشي (5/340) لشمس الدين محمد بن عبد الله الزرکشي المصري الحنبلي (المتوفى: 772هـ)، الناشر: دار العبيکان الطبعة: الأولى، 1413 هـ - 1993 م.
-       الشرح الکبير على متن المقنع - لعبد الرحمن بن محمد بن أحمد بن قدامة المقدسي الجماعيلي الحنبلي، أبو الفرج، شمس الدين (المتوفى: 682هـ)- الناشر: دار الکتاب العربي للنشر والتوزيع- أشرف على طباعته: محمد رشيد رضا صاحب المنار.
-       الفروع وتصحيح الفروع - لمحمد بن مفلح بن محمد بن مفرج، أبو عبد الله، شمس الدين المقدسي الرامينى ثم الصالحي الحنبلي (المتوفى: 763هـ)- المحقق: عبد الله بن عبد المحسن الترکي - الناشر: مؤسسة الرسالة - الطبعة: الأولى 1424 هـ - 2003 مـ.
-       کشاف القناع عن متن الإقناع- المؤلف: منصور بن يونس بن صلاح الدين ابن حسن بن إدريس البهوتى الحنبلى (المتوفى: 1051هـ)- الناشر: دار الکتب العلمية.
-       المغني في فقه الإمام أحمد بن حنبل الشيباني - لأبي محمد موفق الدين عبد الله بن أحمد بن محمد بن قدامة الجماعيلي المقدسي ثم الدمشقي الحنبلي، الشهير بابن قدامة المقدسي (المتوفى: 620هـ)- الناشر: مکتبة القاهرة - تاريخ النشر: 1388هـ - 1968م.
ثامنا: أصول الفقه والقواعد الفقهية.
-       الأشباه والنظائر، لتاج الدين عبد الوهاب بن تقي الدين السبکي (المتوفى: 771هـ) - ط: دار الکتب العلمية، الأولى 1411هـ- 1991م.
-       البحر المحيط في أصول الفقه - لأبي عبد الله بدر الدين محمد بن عبد الله بن بهادر الزرکشي (المتوفى: 794هـ)، الناشر: دار الکتبي، الطبعة: الأولى، 1414هـ - 1994م.
-       شرح مختصر الروضة - لسليمان بن عبد القوي بن الکريم الطوفي الصرصري، أبو الربيع، نجم الدين (المتوفى: 716هـ)- المحقق: عبد الله بن عبد المحسن الترکي- الناشر: مؤسسة الرسالة- الطبعة: الأولى، 1407 هـ / 1987 م.
-       علم أصول الفقه - لعبد الوهاب خلاف (المتوفى: 1375هـ)- الناشر: مکتبة الدعوة - شباب الأزهر (عن الطبعة الثامنة لدار القلم).
تاسعا: الفتاوى والفقه العام والمصادر العامة.
-       الإجماع لابن المنذر - لأبي بکر محمد بن إبراهيم بن المنذر النيسابوري (المتوفى : 319هـ) المحقق : فؤاد عبد المنعم أحمد - الناشر : دار المسلم للنشر والتوزيع- الطبعة : الطبعة الأولى 1425هـ/ 2004مـ.
-       الإشراف على مذاهب العلماء لابن المنذر - لأبي بکر محمد بن إبراهيم بن المنذر النيسابوري (المتوفى: 319هـ)-المحقق: صغير أحمد الأنصاري أبو حماد- الناشر: مکتبة مکة الثقافية، رأس الخيمة - الإمارات العربية المتحدة- الطبعة: الأولى:1425هـ - 2004م.
-       إعلام الموقعين عن رب العالمين - لمحمد بن أبي بکر بن أيوب بن سعد شمس الدين ابن قيم الجوزية (المتوفى: 751هـ)، تحقيق: محمد عبد السلام إبراهيم، ط: دار الکتب العلمية - بيروت، ط: الأولى، 1411هـ - 1991م.
-       تعدد الزوجات بين حقائق التنزيل وافتراءات التضليل -لمحمود محمد غريب: من علماء الأزهر الشريف والموجه الديني لشباب جامعة القاهرة- الناشر: دار القلم للتراث - القاهرة- الطبعة: الثانية - 1423 هـ - 2004 م.
-        تعدد الزوجات في الأديان - للدکتور/ کرم حلمي فرحات، ط: دار الآفاق العربية، الطبعة الأولى= 1422هـ-2002م.
-       تعدد الزوجات في الإسلام - د. محمد بن مسفر بن حسين الطويل الزهراني، طبعة: إدارة الدعوة والإعلام بجماعة أنصار السنة المحمدية فرع مديرية التحرير - لجنة الدعوة، دار أم القرى للطباعة.
-       تعدد الزوجات في الإسلام - لعبد الله ناصح علوان- الناشر: دار السلام- القاهرة- مصر، الطبعة التاسعة.
-       تعدد الزوجات في الشريعة الإسلامية - للدکتور/ عبد الناصر العطار، الناشر: مؤسسة البستاني للطباعة- القاهرة- الطبعة الخامسة 1988م.
-       تعدد الزوجات من النواحي الدينية والاجتماعية - للدکتور: عبد الناصر العطار، الناشر: الشرکة المصرية للطباعة والنشر- القاهرة- الطبعة الخامسة 1972م.
-        تعدد الزوجات وأهميته للمجتمع المسلم - بحث منشور في مجلة الرئاسة العامة للبحوث العلمية والإفتاء.
-       تعدد الزوجات وتنظيم النسل بقلم: عمر حيمري، مقال منشور على موقع صحيفة( دنيا الوطن) صحيفة إلکترونية فلسطينية.
-       الزواج والطلاق والتعدد بين الأديان والقوانين ودعاة التحرر - لزکي علي السيد أبو غضة، بدون طبعة- سنة النشر : 2004م / 1425هـ .
-       فقه السنة - لسيد سابق (المتوفى: 1420هـ) الناشر: دار الکتاب العربي، بيروت - لبنان- الطبعة: الثالثة، 1397 هـ - 1977 م.
-       فقه النکاح والفرائض - لمحمد عبد اللطيف قنديل- المکتبة الشاملة.
-       المحلى - لأبي محمد علي بن أحمد بن سعيد بن حزم الأندلسي القرطبي الظاهري (المتوفى: 456هـ)- الناشر: دار الفکر - بيروت.
-       المرأة بين الفقه والقانون (ص62) لمصطفي بن حسني السباعي (المتوفي: 1384هـ)، ط: دار الوراق للنشر والتوزيع، بيروت، الطبعة: السابعة، 1420 هـ - 1999 م.
-       من أخطاء الأزواج، لمحمد بن إبراهيم الحمد - الناشر: دار ابن خزيمة- سنة النشر: 1419 -1999.
عاشرا: المعاجم ولغة الفقه.
-       تاج العروس - لمحمّد بن محمّد بن عبد الرزّاق الحسيني، أبو الفيض، الملقّب بمرتضى، الزَّبيدي (المتوفى: 1205هـ) - المحقق: مجموعة من المحققين - الناشر: دار الهداية.
-       التعريفات، لعلي بن محمد بن علي الزين الشريف الجرجاني (المتوفى: 816هـ)- الناشر، دار الکتب العلمية بيروت - لبنان- الطبعة: الأولى 1403هـ -1983م.
-       التوقيف على مهمات التعاريف - لمحمد عبد الرؤوف المناوي، الناشر: دار الفکر المعاصر، دار الفکر - بيروت، دمشق، الطبعة الأولى، 1410هـ.
-       لسان العرب - لمحمد بن مکرم بن على، أبو الفضل، جمال الدين ابن منظور الأنصاري الرويفعي الإفريقي (المتوفى: 711هـ)، الناشر: دار صادر - بيروت، الطبعة: الثالثة - 1414 هـ.
-       مجمل اللغة لابن فارس - لأحمد بن فارس بن زکرياء القزويني الرازي، أبو الحسين (المتوفى: 395هـ)- دراسة وتحقيق: زهير عبد المحسن سلطان- دار النشر: مؤسسة الرسالة - بيروت- الطبعة الثانية - 1406 هـ - 1986 م.
-       المصباح المنير في غريب الشرح الکبير، لأحمد بن محمد بن علي الفيومي ثم الحموي، أبو العباس (المتوفى: نحو 770هـ) ، الناشر: المکتبة العلمية - بيروت.
-       معجم اللغة العربية المعاصرة - للدکتور/ أحمد مختار عبد الحميد عمر (المتوفى: 1424هـ) - الناشر عالم الکتب- الطبعة: الأولى، 1429 هـ، 2008 م.
-       معجم المصطلحات والألفاظ الفقهية - للدکتور/ محمود عبد الرحمن عبد المنعم، مدرس أصول الفقه بکلية الشريعة والقانون - جامعة الأزهر- الناشر: دار الفضيلة.
-       المعجم الوسيط - لإبراهيم مصطفى ـ أحمد الزيات ـ حامد عبد القادر ـ محمد النجار- الناشر: دار الدعوة- تحقيق: مجمع اللغة العربية.
-       معجم لغة الفقهاء - لمحمد رواس قلعجي - حامد صادق قنيبي- الناشر: دار النفائس للطباعة والنشر والتوزيع- الطبعة: الثانية، 1408 هـ - 1988 م.
-       معجم مقاييس اللغة - لأحمد بن فارس بن زکرياء القزويني الرازي، أبو الحسين (المتوفى: 395هـ) - المحقق: عبد السلام محمد هارون، الناشر: دار الفکر= 1399هـ - 1979م.
 
 
r
 
 
 
Research sources
First: the Holy Qur'an.
Second: Interpretation and the sciences of the Qur’an
-    tafsir alshaerawi- alkhawatir - limuhamad mutwaliy alshaerawi (almutawafaa: 1418AH)- alnaashir: mutabie 'akhbar alyawmi- 1997AD
-    tafsir alqasimi = mahasin altaawili- limuhamad jamal aldiyn bin muhamad saeid bin qasim alhalaaq alqasimi (almutawafaa: 1332AH)- almuhaqaqi: muhamad basil euyun alsuwdi- alnaashir: dar alkutub alealamayh - bayrut- altabeatu: al'uwlaa - 1418 AH.
-    tafsir alquran aleazim (abn kathirin) li'abi alfida' 'iismaeil bin eumar bn kathir alqurashii albasrii thuma aldimashqiu (almutawafaa: 774AH- almuhaqaqa: muhamad husayn shams aldiyn- alnaashir: dar alkutub aleilmiati, manshurat muhamad eali bydun - bayrut- altabeatu: al'uwlaa - 1419 AH.
-    tafsir almatridi = tawilat 'ahl alsunat - limuhamad bin muhamad bin mahmud, 'abu mansur almatridii (almutawafaa: 333hi) - almuhaqiqi: Dr majdi baslum - alnaashir: dar alkutub aleilmiat - bayrut, lubnan- altabeati: al'uwlaa, 1426 AH - 2005 AD
-    tafsir almaraghi - li'ahmad bn mustafaa almaraghi (almutawafaa: 1371AH)- alnaashir: maktabat wamatbaeat mustafaa albabaa alhalabii wa'awladuh bimisr -altabeatu: al'uwlaa, 1365 AH - 1946 AD.
-    aljamie li'ahkam alquran = tafsir alqurtubi- li'abi eabd allah muhamad bin 'ahmad bin 'abi bakr bin farah al'ansarii alkhazrijii shams aldiyn alqurtubii (DIED IN: 671AH)- tahqiqu: 'ahmad albarduni wa'iibrahim 'atfish- alnaashir: dar alkutub almisriat - alqahirati- altabeatu: althaaniatu, 1384AH - 1964 AD.
-    fth albayan fi maqasid alquran - limuhamad sidiyq khan alqinnawjy (almutawafi: 1307AH), ta: almaktbt alesryat, sayda - bayrwt: 1412 AH - 1992 AD.
-    maealim altanzil fi tafsir alqurani= tafsir albaghwi- li'abi alhusayn bin maseud bin muhamad bin alfaraa' albaghawi alshaafieii (DIED IN : 510AH)-almuhaqaq: eabd alrazaaq almahdi- alnaashir: dar 'iihya' alturath alearbi-biruta-ta: al'uwlaa,1420 AH.
Third: Hadith and its sciences.
-    'iikmal almuelim bfawayid muslim - lieiad bin musaa bin eiad bin eamrwn alyahsabi alsabti, 'abu alfadl (DIED IN: 544AH)- almuhaqiqi: alduktur yhyaa 'iismaeil- alnaashir: dar alwafa' liltibaeat walnashr waltawzie, masir- altabeati: al'uwlaa, 1419 AH - 1998 AD
-    jamie al'ahadith - lieabd alrahman bin 'abi bakr, jalal aldiyn alsuyutii (DIED IN : 911AH), dabt watakhriju: fariq min albahithin bi'iishraf Dr ealaa jumea (mufatay aldiyar almisriati) , bitarqim alshaamilat alia.
-    aljamie almusnad alsahih almukhtasar min 'umur rasul allah salaa allah ealayh wasalam wasunanuh wa'ayaamuh = sahih albukhari- limuhamad bin 'iismaeil 'abu eabdallah albukhari- tabeat dar tawq alnajaati, altabeati: al'uwlaa, 1422AH
-    aldirayat fi takhrij 'ahadith alhidayati- li'abi alfadl 'ahmad bin eali bin muhamad bin 'ahmad bin hajar aleasqalanii (DIED IN: 852AH), almuhaqiq : alsayid eabd allah hashim alyamani almadani, alnaashir : dar almaerifat - bayrut.
-    alsiraj almunir sharh aljamie alsaghir fi hadith albashir alnadhir - lieali bin alshaykh 'ahmad bin alshaykh nur aldiyn bin muhamad bin alshaykh 'iibrahim alshahir bialeazizi- nuskhat almaktabat alshaamilati
-    sunan altirmidhii - limuhamad bin eisaa bin sawrt bin musaa bin aldahaki, altirmidhi, 'abu eisaa (DIED IN: 279AH)- tahqiq wataeliqa: 'ahmad muhamad shakir, wamuhamad fuad eabd albaqi, wa'iibrahim eatwat eiwad almudaris fi al'azhar alsharif - alnaashir: sharikat maktabat wamatbaeat mustafaa albabi alhalabii - masir- altabeata: althaaniati, 1395 hAH- 1975 AD, waqal: hadha hadith gharibun.
-    alsunan alkubraa - li'ahmad bin alhusayn bin ealiin bin musaa alkhusrawjirdy alkhirasani, 'abu bakr albayhaqi (:DIED IN 458AH) - almuhaqiqi: muhamad eabd alqadir eata -alnaashir: dar alkutub aleilmiati, bayrut - lubnan- altabeata: althaalithata, 1424AH- 2003AD
-    snan saeid bin mansurin- li'abi euthman saeid bin mansur bin shuebat alkhirasanii aljuzjaniu (DIED IN: 227AH)- almuhaqiqi: habib alrahman al'aezamiu -alnaashir: aldaar alsalafiat - alhinda- altabeatu: al'uwlaa, 1403AH -1982AD.
-    sharh alnawawiu ealaa muslim - li'abi zakaria muhyi aldiyn yahyaa bin sharaf alnawawii (almutawafaa: 676AH) - alnaashir: dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut- altabeata: althaaniatu, 1392AH.
-    sharh sahih albukharaa - liabn bataal 'abu alhasan ealii bn khalaf bin eabd almalik (almutawafaa: 449AH), tahqiqu: 'abu tamim yasir bin 'iibrahima, dar alnashra: maktabat alrushd - alsueudiatu, alrayadi, altabeatu: althaaniatu, 1423AH - 2003AD
-    sahih muslim = almusnad alsahih almukhtasar binaql aleadl ean aleadl 'iilaa rasul allah salaa allah ealayh wasalamu-lmislim bin alhajaaj 'abu alhasan alqushayrii alnaysaburii (almutawafaa: 261AH)- tabeata: dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut.
-    fatah albari sharh sahih albukharii- lizayn aldiyn eabd alrahman bin 'ahmad bin rajab bin alhasani, alsalamy, albaghdadii, thuma aldimashqi, alhanbali (almutawafaa: 795AH), ta: maktabat alghuraba' al'athariat - almadinat alnabawiati, altabeati: al'uwlaa, 1417AH -1996AD
-    msnid al'iimam 'ahmad - li'abi eabd allh 'ahmad bin muhamad bin hanbal bin hilal bin 'asad alshaybani (almutawafaa: 241AH)- almuhaqiqi: shueayb al'arnawuwt - eadil murshid, wakhrun- alnaashir: muasasat alrisalati- altabeatu: al'uwlaa, 1421 hAH- 2001AD
-    musanaf eabd alrazaaqi- li'abi bakr eabd alrazaaq bin humam bin nafie alhimyri alyamani alsaneani (almutawafaa: 211AH), almuhaqiqi: habib alrahman al'aezami, alnaashir: almajlis alealamiu- alhindi, yatlub min: almaktab al'iislamii - bayrut, altabeata: althaaniata, 1403AH
-    maealim alsanan- li'abi sulayman hamd bin muhamad bin 'iibrahim bin alkhataab albastii almaeruf bialkhatabii (almutawafaa: 388AH)- alnaashir: almatbaeat aleilmiat - halb- altabeati: al'uwlaa 1351 AH- 1932 AD.
      maerifat alsunan waliathar- li'ahmad bin alhusayn bin ealii bin musaa alkhusrawjirdy alkhirasani, 'abu bakr albayhaqi (almutawafaa: 458AH), almuhaqiq: eabd almueti 'amin qileiji, alnaashir: dar alwafa' (almansurat - alqahiratu), altabeatu: al'uwlaa, 1412AH - 1991AD.
-    almafham lamaa 'ushakil min talkhis kitab muslim - li'abi aleabaas 'ahmad bin eumar bin 'iibrahim alqurtibii (578 - 656 AH)- alnaashir: (dar aibn kathir, dimashq - bayrut - altabeatu: al'uwlaa, 1417 AH - 1996 AD.
-    muata al'iimam malik - alnaashir: muasasat alrisalati, 1412 AH, sahih aibn hibaan (9/465) ta: muasasat alrisalat - bayrut, ta: althaaniati, 1414 - 1993AD.
-    nasb alraayat li'ahadith alhidayat mae hashiatih bughyat al'almaeii fi takhrij alziylei- lijamal aldiyn 'abu muhamad eabd allah bin yusif bin muhamad alzaylei (almutawafaa: 762AH)- alnaashir: dar alqiblat lilthaqafat al'iislamiati- jidat - alsaeudiat- altabeati: al'uwlaa, 1418AH/1997AD
Fourth: Hanafi jurisprudence.
-    alaikhtiar litaelil almukhtar - lieabd allah bin mahmud bin mawdud almusili albaldahi, majd aldiyn 'abu alfadl alhanafii (almutawafaa: 683AH), alnaashir: matbaeat alhalabi - alqahira (wasawaratuha dar alkutub aleilmiat - bayrut, waghiruha), tarikh alnashr: 1356 AH - 1937 AD.
-    al'asl lilshiyani - li'abi eabd allh muhamad bin alhasan bin farqad alshaybani (almutawafaa: 189 AH)- tahqiq wadrasat: alduktur mhmmad buynukalin -alnaashir: dar aibn hazma, bayrut - lubnan- altabeata: al'uwlaa, 1433 AH - 2012 AD.
-    albahr alraayiq sharh kanz aldaqayiq - lizayn aldiyn bin 'iibrahim bin muhamadi, almaeruf biabn najim almisri (almutawafaa: 970AH) alnaashir: dar alkitaab al'iislami- altabeati: althaaniat - bidun tarikhi.
-    badayie alsanayie fi tartib alsharayiei- lieala' aldiyn, 'abu bakr bin maseud bin 'ahmad alkasanii alhanafii (almutawafaa: 587AH)- alnaashir: dar alkutub aleilmiati- altabeati: althaaniati, 1406AH- 1986AD.
-    albinayat sharh alhidayat - li'abi muhamad mahmud bin 'ahmad bin musaa bin 'ahmad bin husayn alghitabaa alhanfaa badr aldiyn aleaynaa (almutawafaa: 855AH)- alnaashir: dar alkutub aleilmiat - bayrut, lubnan- altabeatu: al'uwlaa, 1420 AH - 2000 AD.
-    tabiiyn alhaqayiq sharh kanz aldaqayiq wahashiat alshshilbi - laeuthman bin eali bin mahjin albariei, fakhr aldiyn alziylei alhanafii (almutawafaa: 743 AH), alhashiat: shihab aldiyn 'ahmad bin muhamad bin 'ahmad bin yunis bin 'iismaeil bin yunis alshshilbi (almutawafaa: 1021 AH)-alnaashir: almatbaeat alkubraa al'amiriat - bulaq, alqahirat-altabeata: al'uwlaa, 1313 AH.
-    almabsut lilsarukhsii - limuhamad bin 'ahmad bin 'abi sahl shams al'ayimat alsarukhsii (almutawafaa: 483AH)- alnaashir: dar almaerifat - bayrut- altabeatu: bidun tabeati- tarikh alnashr: 1414AH - 1993AD.
-    alhidayat fi sharh bidayat almubtadi - lieali bin 'abi bakr bin eabd aljalil alfirghanii almarghinani, 'abu alhasan burhan aldiyn (almutawafaa: 593AH)- almuhaqaqi: talal yusif- alnaashir: dar ahya' alturath alearabii - bayrut - lubnan.
Fifthly: Maliki jurisprudence.
-    bidayat almujtahad liabn rushd - li'abi alwalid muhamad bin 'ahmad bin muhamad bin 'ahmad bin rushd alqurtubii alshahir biabn rushd alhafid (almutawafaa: 595AH) alnaashir: dar alhadith - alqahirat altabeati: bidun tabeati, tarikh alnashr: 1425AH- 2004AD.
-    alibayan waltahsil - li'abi alwalid muhamad bin 'ahmad bin rushd alqurtibii (almutawafaa: 520AH- haqaqahu: d muhamad hajiy wakhrun- alnaashir: dar algharb al'iislami, bayrut - lubnan- altabeata: althaaniatu, 1408 hi - 1988 mi.
-    altaj wal'iiklil limukhtasar khalil - limuhamad bin yusif bin 'abi alqasim bin yusif aleabdari algharnati, 'abu eabd alllh almawaq almaliki (almutawafaa: 897AH)- alnaashir: dar alkutub aleilmiati- altabeati: al'uwlaa, 1416AH-1994AD.
-    aljamie limasayil almudawanat - li'abi bakr muhamad bin eabd allh bin yunis altamimi alsaqilii (almutawafaa: 451 AH)- almuhaqiqi: some researchers PHD- alnaashir: maehad albuhuth aleilmiat wa'iihya' alturath al'iislamii - jamieat 'um alquraa- tawzieu: dar alfikr liltibaeat walnashr waltawzie- altabeati: al'uwlaa, 1434 AH - 2013 AD.
-    aldhakhirat lilqarafi - li'abi aleabaas shihab aldiyn 'ahmad bin 'iidris bin eabd alrahman almaliki alshahir bialqarafi (almutawafaa: 684AH), tahqiqu: muhamad haji, saeid 'aerab, muhamad bu khabzat, alnaashir: dar algharb al'iislami- bayrut, altabeatu: al'uwlaa, 1994 AD.
-    sharh mayarat alfasi- li'abi eabd allh muhamad bin 'ahmad bin muhamad almaliki almutawafaa(1072AH)- ta: dar alkutub aleilmiati-1420AH - 2000AD- lubnan/ bayrut.
-    alfawakih aldawani ealaa risalat aibn 'abi zayd alqayrawani- li'ahmad bin ghanim ('aw ghanimi) bin salim abn mihna, shihab aldiyn alnafrawii al'azharii almalikii (almutawafaa: 1126AH)- alnaashir: dar alfikri- altabeati: bidun tabeati- tarikh alnashri: 1415AH - 1995AD.
-    alkafi fi fiqh 'ahl almadinat - li'abi eumar yusif bin eabd allh bin muhamad bin eabd albirr bin easim alnamrii alqurtibii (almutawafaa: 463AH), almuhaqaqi: muhamad muhamad 'uhayid wld madik almuritani, alnaashir: maktabat alriyad alhadithati, alrayada, almamlakat alearabiat alsaeudiati, altabeati: althaaniatu, 1400AH/1980AD.
-    almudawanat - limalik bin 'anas bin malik bin eamir al'asbahii almadanii (almutawafaa: 179AH)- alnaashir: dar alkutub aleilmiati- altabeati: al'uwlaa, 1415AH - 1994AD.
-    almaeunat ealaa madhhab ealam almadinat - li'abi muhamad eabd alwahaab bin eali bin nasr althaelabi albaghdadi almalikii (died: 422 AH (
-    almuhaqiq: hamish eabd alhqq- Publisher: The Commercial Library, Mustafa Ahmed Al-Baz - Makkah Al-Mukarramah - Origin of the book: PhD thesis at Umm Al-Qura University in Mecca.
Sixth: Shafi'i jurisprudence.
-    al'umu - lieabd allah muhamad bin 'iidris bin aleabaas bin euthman bin shafie bin eabd almutalib bin eabd manaf almatlabii alqurashii almakiyi (almutawafaa: 204AH)- alnaashir: dar almaerifat - bayrut- sanat alnashri: 1410AH/1990AD
-    alibayan fi madhhab al'iimam alshaafieii - li'abi alhusayn yahyaa bin 'abi alkhayr bin salim aleumranii alyamanii alshaafieii (almutawafaa: 558AH)- almuhaqiqi: qasim muhamad alnuwri- alnaashir: dar alminhaj - jidat- altabeati: al'uwlaa, 1421 AH- 2000 AD.
     hashiat aljamal ealaa sharh almanhaj = futuhat alwahaab bitawdih sharh manhaj altulaab - lisulayman bin eumar bin mansur aleajilii al'azhari, almaeruf bialjamal (almutawafaa: 1204AH), alnaashir: dar alfikri, altabeati: bidun tabeat wabidun tarikhi.
-    alhawy alkabir - li'abi alhasan eali bin muhamad bin muhamad bin habib albasarii albaghdadii, alshahir bialmawardi (almutawafaa: 450AH) almuhaqiqi: alshaykh eali muhamad mueawad - alshaykh eadil 'ahmad eabd almawjud - alnaashir: dar alkutub aleilmiati, bayrut - lubnan- altabeata: al'uwlaa, 1419 AH -1999 AD
-    kifayat al'akhyar fi hali ghayat ali'iikhtisar - li'abi bakr bin muhamad bin eabd almumin bin hariz bin maelaa alhusaynii alhisni, taqi aldiyn alshaafieia (almutawafaa: 829AH) - almuhaqiq: eali eabd alhamid baltaji wamuhamad wahabi sulayman- alnaashir: dar alkhayr - dimashqa, altabeatu: al'uwlaa, 1994, alfiqh al'iislamii wa'adlath 10/ 7738.
-    almajmue sharh almuhadhab - li'abi zakaria muhyi aldiyn yahyaa bin sharaf alnawawiu (almutawafaa: 676AH)- alnaashir: dar alfikri.
-    mighni almuhtaj 'iilaa maerifat maeani 'alfaz alminhaj - lishams aldiyni, muhamad bin 'ahmad alkhatib alshirbinii alshaafieii (almutawafaa: 977AH), alnaashir: dar alkutub aleilmiat altabeati: al'uwlaa, 1415AH - 1994AD.
-    almuhadhab fi fiqh al'iimam alshaafieiu -li'abi ashaq 'iibrahim bin ealiin bin yusuf alshiyrazii (almutawafaa: 476AH)-alnaashir: dar alkutub aleilmiati.
-    nihayat almattlab fi dirayat almadhhab - lieabd almalik bin eabd allah bin yusif bin muhamad aljuayni, 'abu almaeali, rukn aldiyn, almulaqab bi'iimam alharamayn (almutawafaa: 478AH)- haqaqah wasanae faharishu: 'a. Professor/ eabd aleazim mahmud alddyb- alnaashir: dar alminhaji- altabeati: al'uwlaa, 1428AH-2007AD.
Seventh: Hanbali jurisprudence.
-    sharah alzarkashi (5/340) lishams aldiyn muhamad bin eabd allah alzarkashii almisrii alhanbalii (almutawafaa: 772AH), alnaashir: dar aleabikan altabeata: al'uwlaa, 1413 AH- 1993 AD.
-    alsharh alkabir ealaa matn almuqanae - lieabd alrahman bin muhamad bin 'ahmad bin qudamat almaqdisii aljamaeilii alhanbali, 'abu alfaraj, shams aldiyn (almutawafaa: 682AH)- alnaashir: dar alkitab alearabii lilnashr waltawziei- 'ashraf ealaa tibaeatihi: muhamad rashid rida sahib almanar.
-    alfurue watashih alfurue - limuhamad bin muflah bin muhamad bin mufraji, 'abu eabd allah, shams aldiyn almuqdisii alraaminaa thuma alsaalihii alhanbali (almutawafaa: 763AH)- almuhaqiq: eabd allah bin eabd almuhsin alturki - alnaashir: muasasat alrisalat - altabeatu: al'uwlaa 1424 AH - 2003 AD.
     kshaf alqinae ean matn al'iiqnaei- almualafi: mansur bin yunis bin salah aldiyn abn hasan bin 'iidris albahutaa alhunbulaa (almutawafaa: 1051AH)- alnaashir: dar alkutub aleilmiati.
-    almughaniy fi fiqh al'iimam 'ahmad bin hanbal alshaybany - li'abi muhamad muafaq aldiyn eabd allh bin 'ahmad bin muhamad bin qudamat aljamaeilii almaqdisii thuma aldimashqiu alhanbaliu, alshahir biaibn qudamat almaqdisii (almutawafaa: 620AH)- alnaashir: maktabat alqahirat - tarikh alnashr: 1388AH- 1968AD.
Eighth: The principles of jurisprudence and jurisprudential Rules .
-    al'ashbah walnazayiri, litaj aldiyn eabd alwahaab bn taqii aldiyn alsabakia (almutawafaa: 771AH) - ta: dar alkutub aleilmiati, al'uwlaa 1411AH- 1991AD.
-    albahr almuhit fi 'usul alfiqh - li'abi eabd alllh badr aldiyn muhamad bin eabd allh bin bihadir alzarkashii (almutawafaa: 794AH), alnaashir: dar alkatbi, altabeati: al'uwlaa, 1414AH - 1994AD.
-    sharh mukhtasar alrawdat - lisulayman bin eabd alqawii bin alkarim altuwfiu alsarsiriu, 'abu alrabiei, najm aldiyn (almutawafaa: 716AH)- almuhaqiq: eabd allah bin eabd almuhsin alturki- alnaashir: muasasat alrisalati- altabeatu: al'uwlaa, 1407 AH/ 1987 AD.
-    ealam 'usul alfiqh - lieabd alwahaab khilaf (almutawafaa: 1375AH)- alnaashir: maktabat aldaewat - shabab al'azhar (ean altabeat althaaminat lidar alqilmi).
Ninth: Fatwas, general jurisprudence, and public sources.
-    al'iijmae liabn almundhir - li'abi bakr muhamad bin 'iibrahim bin almundhir alnaysaburii (almutawafaa : 319AH) almuhaqiq : fuaad eabd almuneim 'ahmad - alnaashir : dar almuslim lilnashr waltawzie- altabeat : altabeat al'uwlaa 1425AH/ 2004AD.
-    al'iishraf ealaa madhahib aleulama' liabn almundhir - li'abi bakr muhamad bin 'iibrahim bin almundhir alniysaburii (almutawafaa: 319AH)-almuhaqaqi: saghir 'ahmad al'ansari 'abu hamad- alnaashir: maktabat makat althaqafiat, ras alkhimat - al'iimarat alearabiat almutahidati- altabeata: al'uwlaa:1425AH - 2004AD.
-    'iielam almuqiein ean rabi alealamin - limuhamad bin 'abi bakr bin 'ayuwb bin saed shams aldiyn abn qiam aljawzia (almutawafaa: 751AH), tahqiqu: muhamad eabd alsalam 'iibrahim, ta: dar alkutub aleilmiat - bayrut, ta: al'uwlaa, 1411AH - 1991AD.
-    taeadud alzawjat bayn haqayiq altanzil waiftira'at altadlil -lmahmud muhamad ghirib: min eulama' al'azhar alsharif walmuajah aldiynii lishabab jamieat alqahirati- alnaashir: dar alqalam lilturath - alqahiratu- altabeati: althaaniat - 1423 AH- 2004 AD.
-    taeadud alzawjat fi al'adyan - Dr/ karam hilmi farahat, t: dar alafaq alearabiat, altabeat al'uwlaa= 1422AH-2002AD.
-    taeadud alzawjat fi al'iislam - du. muhamad bin misfar bin husayn altawil alzahrani, tabeatun: 'iidarat aldaewat wal'iielam bijamaeat 'ansar alsunat almuhamadiat fare mudiriat altahrir - lajnat aldaewati, dar 'am alquraa liltibaeati.
-    taeadud alzawjat fi al'iislam - lieabd allah nasih eulwan- alnaashir: dar alsalami- alqahirata- masir, altabeat altaasieati.
-    taeadud alzawjat fi alsharieat al'iislamiat - Dr/ eabd alnaasir aleatar, alnaashir: muasasat albustani liltibaeati- alqahirati- altabeat alkhamisat 1988m.
-    taeadud alzawjat min alnawahi aldiyniat walaijtimaeiat - Dr: eabd alnaasir aleatar, alnaashir: alsharikat almisriat liltibaeat walnashri- alqahirati- altabeat alkhamisat 1972AD.
-    taeadud alzawjat wa'ahamiyatuh lilmujtamae almuslim - bahath manshur fi majalat alriyasat aleamat lilbuhuth aleilmiat wal'iifta'i.
-    taeadud alzawjat watanzim alnasl biqalami: eumar himri, maqal manshur ealaa mawqie sahifati( dunya alwatani) sahifat 'iiliktruniat filastiniatun.
-    alzawaj waltalaq waltaeadud bayn al'adyan walqawanin wadueat altaharur - lizaki ealia alsayid 'abu ghadat, bidun tabeati- sanat alnashr : 2004AD / 1425AH .
-    faqah alsunat - lisayid sabiq (almutawafaa: 1420AH) alnaashir: dar alkitaab alearabi, bayrut - lubnan- altabeati: althaalithata, 1397 AH - 1977 AD.
-    faqah alnikah walfarayid - limuhamad eabd allatif qandili- almaktabat alshaamilati.
-    almuhalaa - li'abi muhamad ealiin bin 'ahmad bin saeid bin hazm al'andalusi alqurtubii alzaahirii (almutawafaa: 456AH)- alnaashir: dar alfikr - bayrut.
-    almar'at bayn alfiqh walqanun (sa62) limustafi bn husni alsubaeii (almutwafi: 1384hi), ta: dar alwaraaq lilnashr waltawzie, bayruta, altabeata: alsaabieati, 1420 AH - 1999 AD.
-    min 'akhta' al'azwaji, limuhamad bn 'iibrahim alhamd - alnaashir: dar abn khuzaymata- sanat alnashri: 1419 -1999.
Tenth: Dictionaries and the language of jurisprudence.
-    taj alearus - lmhmmd bin mhmmd bin eabd alrzzaq alhusayni, 'abu alfayda, almlqqb bimurtadaa, alzzabydy (almutawafaa: 1205AH) - almuhaqiqi: majmueat min almuhaqiqin - alnaashir: dar alhidayati.
-    altaerifati, lieali bin muhamad bin ealiin alzayn alsharif aljirjaniu (almutawafaa: 816AH)- alnaashir, dar alkutub aleilmiat bayrut - lubnan- altabeatu: al'uwlaa 1403AH -1983AD.
-    altawqif ealaa muhimaat altaearif - limuhamad eabd alrawuwf almanawi, alnaashir: dar alfikr almueasiri, dar alfikr - bayrut, dimashqa, altabeat al'uwlaa, 1410AH.
-    lisan alearab - limuhamad bin makram bin ealaa، 'abu alfadali, jamal aldiyn aibn manzur al'ansari alruwayfei al'iifriqii (almutawafaa: 711AH), alnaashir: dar sadir - bayrut, altabeata: althaalithat - 1414 AH.
-    mujmal allughat liabn faris - li'ahmad bin faris bin zakaria' alqazwinii alraazi, 'abu alhusayn (almutawafaa: 395AH)- dirasat watahqiqu: zuhayr eabd almuhsin sultan- dar alnashri: muasasat alrisalat - bayrut- altabeat althaaniat - 1406 AH - 1986 AD.
-    almisbah almunir fi gharayb alsharh alkabiri, li'ahmad bin muhamad bin ealii alfiuwmii thuma alhamawi, 'abu aleabaas (almutawafaa: nahw 770AH) , alnaashir: almaktabat aleilmiat - bayrut.
-    maejam allughat alearabiat almueasirat - Dr/ 'ahmad mukhtar eabd alhamid eumar (almutawafaa: 1424AH) - alnaashir ealam alkutub- altabeati: al'uwlaa, 1429 AH, 2008 AD
-    muejam almustalahat wal'alfaz alfiqhiat - Dr/ mahmud eabd alrahman eabd almuneam, Lecturer 'usul alfiqh bikuliyat alsharieat walqanun - jamieat al'azhar- alnaashir: dar alfadilati.
-    almuejam alwasit - li'iibrahim mustafaa ـ 'ahmad alzayaat hamid eabd alqadir muhamad alnajar- alnaashir: dar aldaewati- tahqiqu: majmae allughat alearabiati.
-    muejam lughat alfuqaha' - limuhamad rawaas qaleaji - hamid sadiq qanibi- alnaashir: dar alnafayis liltibaeat walnashr waltawziei- altabeati: althaaniati, 1408 AH - 1988 AD.
-    muejam maqayis allughat - li'ahmad bin faris bin zakaria' alqazwinii alraazi, 'abu alhusayn (almutawafaa: 395AH) - almuhaqiq: eabd alsalam muhamad harun, alnaashir: dar alfikri= 1399AH- 1979AD