الرکن المادي للجرائم الدولية في المسئولية الجنائية غير المباشرة دراسة مقارنة بالفقه الإسلامي

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

قسم القانون العام, کلية الدراسات الإسلامية والعربية بنات, جامعة الأزهر, القاهرة, مصر.

المستخلص

يحظى موضوع مسئولية رؤساء الدول والقادة السياسيين والعسکريين عن أعمال مرءوسيهم عند ارتکاب الجرائم الدولية والتي تختص بها المحکمة الجنائية الدولية اهتماماً دولياً، حيث إنه يمثل مدى الإشکاليات الکبرى في العالم، ويشکل في الوقت الراهن إحدى القضايا الرئيسية التي تشغل الرأي العام والمجتمع الدولي بأسره، ولا تستطيع المحکمة الجنائية الدولية بمفردها التعامل مع هذه الإشکالية؛ إذ يتطلب الأمر تکاتف وتعاون کافة الدول الأطراف وغير الأطراف في النظام الأساسي للمحکمة للعمل على تفعيل دور وهدف إنشاء المحکمة المتمثل في منع مرتکبي الجرائم الدولية من الإفلات من العقاب وعدم الاعتداد بالصفة الرسمية للشخص عند ارتکاب الجرائم التي تدخل في مجال اختصاصها. وانطلاقاً من أهمية الدور الذي يقوم به قادة ورؤساء الدول في أوقات السلم والحرب، وکذا الدور الذي يقوم به القضاء الجنائي الدولي في تعقب وملاحقة هؤلاء القادة إذا ما ارتکبوا الجرائم الدولية على نحو يحقق العدالة الجنائية، لذا فقد اخترت موضوع المسئولية الجنائية غير المباشرة عن ارتکاب الجرائم الدولية ليکون موضوعاً لرسالة الحصول على درجة الدکتوراة کمحاولة متواضعة من أجل سد الفراغ التشريعي الموجود في نصوص المواد المذکورة، بل ووضع بعض الحلول من أجل تحقيق الاستقرار والسلم والأمن الدوليين. على الجانب الآخر فإن مسئولية رئيس الدولة الإسلامية کامنة في کل ما يصدر عنه من أفعال وتصرفات سواء باعتباره فرداً من أفراد الأمة أو باعتباره رئيساً للدولة الإسلامية، فمنصبه هذا لا يعفيه من المحاسبة والعقاب إن هو أخطأ في الإدارة واعتدى، أو ظلم، أو أخذ ما ليس له بحق، أو تصرف في أموال المسلمين العامة في غير مصلحتهم، وهذا ما سيتم شرحه وتوضيحه في الرسالة.
The issue of the responsibility of heads of state and political and military leaders for the actions of their subordinates when committing international crimes, which are the jurisdiction of the International Criminal Court, receives international attention, as it represents the extent of major problems in the world, and at the present time constitutes one of the main issues that occupy public opinion and the entire international community The International Criminal Court alone cannot deal with this problem; It requires the solidarity and cooperation of all states parties and non-parties to the court's statute to work to activate the role and goal of establishing the court, which is to prevent perpetrators of international crimes from impunity and the official status of a person is not considered when committing crimes that fall within its jurisdiction. And based on the importance of the role that leaders and heads of state play in times of peace and war, as well as the role played by the international criminal judiciary in tracking down and prosecuting these leaders if they commit international crimes in a way that achieves criminal justice, I have chosen the topic of indirect criminal responsibility for committing crimes. The international community to be the subject of a PhD thesis as a modest attempt to fill the legislative void that exists in the texts of the aforementioned articles, and even to develop some solutions in order to achieve international stability, peace and security. On the other hand, the responsibility of the head of the Islamic state lies in all his actions and behaviors, whether as a member of the nation or as the head of the Islamic state. He has a right, or he disposes of the public funds of Muslims in a way that is not in their interest, and this is what will be explained and clarified in the letter.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


المراجــــع
المصادر الشرعية:
أولاً: القرآن الکريم.
ثانياً: التفسير:
1- أبو عبد الله محمد بن أحمد بن أبي بکر الخزرجي شمس الدين القرطبي (ت: 671هـ) ــــ الجامع لأحکام القرآن ـــ تفسير القرطبي ـــ دار الکتب المصرية ـــ القاهرة ـــ 1384هـ ـ 1964م.
2- محمـد بن جرير الطبري (ت: 310هـ): جامع البيان في تأويل القرآن، الناشر: مؤسسة الرسالة، الطبعة الأولى، 1420هـ ـ 2000م، جـ 20.
ثالثاً: الحديث الشريف:
1- أبو داود سليمان بن الأشعث (ت: 275هـ) ـــ سنن أبي داود ـــ المکتبة العصرية ـــ صيدا ـــ بيروت.
2- أبو عبـد الله أحمـد بن محمـد بن حنبـل الشيباني (ت: 241هـ): مسند الإمام أحمد بن حنبل، باب: عدي بن عميرة الکندي، الناشر: مؤسسة الرسالة، الطبعة الأولى، 1421هـ ـ 2001م، جـ 29.
3- أحمـد بن محمد بن علي بن حجر السعدي الأنصاري شهاب الدين أبو العباس (ت: 974هـ): الفتح المبين بشرح الأربعين، باب: أخوة الإسلام، الناشر: دار المنهاج، جدة، الطبعة الأولى، 1428هـ ـ 2008م.
4- د/ موسى شاهين لاشين: المنهل الحديث في شرح الحديث، باب: المظالم، الناشر: دار المدار الإسلامي، الطبعة الأولى، 2002م.
5- د/ موسى شاهين لاشين: فتح المنعم شرح صحيح مسلم، باب: وجوب طاعة الأمراء في غير معصية، الناشر: دار الشروق، الطبعة الأولى، 1423هـ، 2002م، جـ 7.
6- سليمان بن أحمد بن أيوب أبو القاسم الطبراني (ت: 360هـ) ـــ المعجم الکبير ـــ مکتبة ابن تيمية ـــ القاهرة ـــ الطبعة الثانية ـــ 1415هـ ـ 1994م.
7- محمد بن إسماعيل البخاري: صحيح البخاري، باب: الجمعة في القرى والمدن، الناشر: دار طوق النجاة، الطبعة الأولى، 1422هـ، جـــ2، ص5.
رابعاً: الفقه:
1- الفقه الحنفي:
- علاء الدين أبو بکر بن مسعود الکاساني الحنفي (ت: 587هـ): بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع، الناشر: دار الکتب العلمية، الطبعة الثانية، 1406هـ ـــ 1986م.
2- الفقه المالکي:
- محمد بن أحمد بن عرفة الدسوقي المالکي (ت: 1230هـ): حاشية الدسوقي على الشرح الکبير، باب: أحکام الدماء والقصاص وأرکانه، الناشر: دار الفکر، بدون طبعة، بدون تاريخ.
3- الفقه الشافعي:
- أبـو عبـد الله محمـد بن إدريـس بن العبـاس القـرشي الشافعي (ت: 204هـ) ـــ الأم ـــ دار المعرفة ـــ بيروت ـــ 1410هـ ـ 1990م.
- زکريا ابن محمد بن زکريا الأنصاري (ت: 926هـ): أسنى المطالب في شرح روض الطالب، باب: فيما لا مدخل من الأفعال، الناشر: دار الکتاب الإسلامي، بدون طبعة، بدون تاريخ.
4- الفقه الحنبلي:
- أبو محمد موفق الدين عبد الله بن أحمد بن محمد بن قدامة المقدسي ثم الدمشقي الحنبلي (ت620هـ): المغني لابن قدامة: باب: للإمام تولية القضاء، الناشر: مکتبة القاهرة، 1388هـ 1968م.
4- الفقه العام:
- د/ وهبة بن مصطفى الزحيلي: الفقه الإسلامي وأدلته، الناشر: دار الفکر، دمشق، الطبعة الرابعة.
خامساً: علم أصول الفقه:
1- أبو إسحاق إبراهيم بن موسى اللخمي (ت: 790هـ): الموافقات، تحقيق مشهور حسن آل سلمان، الناشر: دار ابن عفان، الطبعة الأولى، 1417هـ ـ 1997م، جـ 4.
2- أبو حامد محمد بن محمد (ت: 505هـ): المستصفى في علم الأصول: تحقيق محمد عبد السلام بعد الشافي، الناشر: دار الکتب العلمية، بيروت، الطبعة الأولى ، 1413هـ.
3- بدر الدين محمد بن عبد الله الزرکشي (ت: 772هـ): المنثور في القواعد، تحقيق عبد الله بن عبد الرحمن، الناشر: مکتبة العبيکان، الطبعة الأولى، 1413هـ-1993م، جـ 1.
4- محمـد بن أبي بکـر بن أيـوب بن سعد شمس الدين الجوزية (ت: 751هـ): إعـلام المـوقعـين عن رب العـالمـين، تحقيق: محمد عبد السلام إبراهيم، الناشر: دار الکتب العلمية، بيروت، الطبعة الأولى، 1416هـ ـ 1991م.
سادساً: السياسة الشرعية والقضاء:
1- تقي الدين أبو العباس أحمد بن عبد الحليم ابن تيمية الحنبلي الدمشقي (ت: 728هـ): الحسبة في الإسلام، باب: العقوبات الشرعية، الناشر: دار الکتب العلمية، الطبعة الأولى، بدون سنة.
2- عبد القادر عودة: التشريع الجنائي الإسلامي مقارنا بالقانون الوضعي، دار الکتاب العربي، بدون سنة، الجزء الأول.
3- محمد أبو زهرة ـــ الجريمة والعقوبة في الفقه الإسلامي ـــ دار الفکر العربي ـــ القاهرة ـــ 1998م.
سابعاً: المصادر القانونية والرسائل المتخصصة:
1- أبو الخير عطية: المحکمة الجنائية الدولية الدائمة، الناشر: دار النهضة العربية، القاهرة، 1999م.
2- أحمد حسني طه ـــ شرح قانون العقوبات "القسم العام" ـــ کلية الشريعة والقانون ـــ بالدقهلية ـــ جامعة الأزهر ـــ الجزء الأول ـــ 1442هـ ـ 2021م.
3- أحمد عوض بلال ـــ مبادئ قانون العقوبات المصري "القسم العام" ـــ دار النهضة العربية ـــ القاهرة ـــ 2006م.
4- أحمد فتحي سرور ـــ الوسيط في قانون العقوبات "القسم العام" ـــ دار النهضة العربية ـــ الطبعة السادسة ـــ 2015.
5- بشار رشيد: المسئولية الجنائية الدولية على الجرائم ضد السلام وأمن الإنسانية، رسالة دکتوراه، کلية الحقوق، جامعة بلقائد تلمسان، 2018م.
6- خديجة واد ـــ سارة حيدر، حصانة الرؤساء والقادة العسکريين والجريمة الدولية وتطبيقاتها على قضيتي عمر البشير وبينوشيه، رسالة ماجستير، کلية الحقوق بودواو، جامعة محمد بوقرة، بومرداس، 2016م.
7- رؤوف عبيد: السببية في القانون الجنائي، الناشر: دار النهضة العربية، القاهرة، الطبعة الثالثة، 1974م.
8- سـارة أيمـن محمـد حسـن: المسئـولية الجنائيـة للقـادة والرؤساء عن جرائم ضـد الإنسانيــة في ضــوء أحکـام المحکمـة الجنائيـة الدوليـة، رسالـة دکتـوراه، کلية الحقوق، جامعة المنصورة، 1439هـ ـــ 2018م.
9- سعد محمد سعدون ـــ دليل القادة لتأمين الوحدات ضد السلوکيات المنحرفة ـــ إدارة المطبوعات والنشر للقوات المسلحة المصرية ـــ القاهرة ـــ 1999م.
10- ضاري خليل محمود: المحکمة الجنائية الدولية هيمنة القانون أم قانون الهيمنة، الناشر: منشأة المعارف، الإسکندرية، 2008م.
11- طارق الحسيني محمد منصور العراقي ـــ المحکمة الجنائية الدولية کتطوير لمفهوم المسئولية والسيادة مع التطبيق على قضية دارفور ـــ رسالة دکتوراه ـــ جامعة المنصورة ـــ 2009م.
12- عبد الحکم فودة: أحکام رابطة السببية في الجرائم العمدية وغير العمدية، الناشر: دار الفکر الجامعي، الإسکندرية، بدون سنة.
13- عبد الفتاح بيومي حجازي ـــ المحکمة الجنائية الدولية "دراسة متعمقة في القانون الجنائي الدولي" ـــ دار الکتب القانونية ـــ المحلة الکبرى ـــ 2009م.
14- کفاح مشعان العنزي ـــ المسئولية الجنائية الدولية لرؤساء الدول والحکومات عن ارتکاب الجرائم الدولية في إطار نظام روما الأساسي بإنشاء المحکمة الجنائية الدولية ـــ رسالة دکتوراه ـــ جامعة القاهرة ـــ بدون سنة نشر.
15- مأمون محمد سلامة ـــ قانون العقوبات "القسم العام" ـــ دار الفکر العربي ـــ الطبعة الثالثة ـــ 1990م.
16- محمد صلاح أبو رجب: المسئولية الجنائية الدولية للقادة، الناشر: دار النهضة العربية، الطبعة الأولى، 2011م.
17- محمد عبد السلام محمد عبد السلام: مسئولية رؤساء الدول والقادة في نطاق القانون الدولي الجنائي، رسالة دکتوراه، کلية الحقوق، جامعة المنوفية، 2017م.
18- محمد عبد المنعم عبد الغني ـــ القانون الدولي الجنائي دراسة في النظرية العامة للجريمة الدولية ـــ دار الجامعة الجديدة ـــ الإسکندرية ـــ 2008م.
19- محمود نجيب حسني ـــ شرح قانون العقوبات ـــ القسم العام ـــ دار النهضة العربية ـــ القاهرة ـــ الطبعة الثانية ـــ 1988م.
20- نبيل محمود حسن: المسئولية الجنائية للقادة في زمن النزاعات المسلحة، الناشر: دار النهضة العربية، القاهرة، بدون سنة.
ثامناً: الأبحاث والمجلات والدوريات:
1- أحمد أبو الوفا: الملامح الأساسية لتطوير المحکمة الجنائية الدولية، مقال منشور بعنوان "المحکمة الجنائية الدولية" الدراسات الدستورية والتشريعية، مطبوعات اللجنة الدولية للصليب الأحمر، القاهرة، عام 2003م.
2- د/ إيهاب الروسان: المسئولية الجنائية الدولية للرؤساء والقادة، مجلة دفاتر السياسة والقانون، العدد 16، 2017م.
3- د/ خالد عکاب حسون العبيدي: الدفع بتنفيذ أوامر الرؤساء في إطار المحکمة الجنائية الدولية، مجلة جامعة تکريت للحقوق، المجلد 1، العدد 2، الجزء1، ذو الحجة 1427هـ ـــ يناير 2016م.
4- د/ محمد المهدي، دوللي حمد: الجرائم التي تختص بها المحکمة الجنائية الدولية، اللجنة الدولية للصليب الأحمر، بحث مقدم إلى ندوة المحکمة الجنائية الدولية، بدون سنة.
r
References
Legitimate sources:
First: the Holy Qur'an.
Second: Interpretation
1- 'abu eabd allh muhamad bin 'ahmad bin 'abi bakr alkhazrajiu shams aldiyn alqurtibii (t: 671hi) aljamie li'ahkam alquran tafsir alqurtubii dar alkutub almisriat alqahirat 1384h 1964.
2- mahmud bin jarir altabarii (t: 310ha): jamie albayan fi tawil alqurani, alnaashir: muasasat alrisalati, altabeat al'uwlaa, 1420h 2000m, ju 20.
Third: The Holy Hadith:
1- 'abu dawud sulayman bin al'asheath (t: 275hi) sunan 'abi dawud almaktabat aleasriat sayda bayrut.
2- 'abu eabd allah 'ahmad bin mahmud bin hanbul alshaybani (t: 241h): musnid al'iimam 'ahmad bin hanbuli, bab: eudi bin eumirat alkandi, alnaashir: muasasat alrisalati, altabeat al'uwlaa, 1421h 2001m, ju 29.
3- 'ahmad bin muhamad bin eali bin hajar alsaedi al'ansari shihab aldiyn 'abu aleabaas (t: 974h): alfath almubiin bisharh al'arbaeina, bab: 'ukhuat al'iislami, alnaashir: dar alminhaji, jidat, altabeat al'uwlaa, 1428h 2008m.
4- du/ musaa shahin lashin: almunhal alhadith fi sharh alhadithi, babi: almazalimu, alnaashir: dar almadar al'iislamii, altabeat al'uwlaa, 2002m.
5- du/ musaa shahin lashin: fatah almuneim sharh sahih muslma, bab: wujub taeat al'umara' fi ghayr miesiatin, alnaashir: dar alshuruqi, altabeat al'uwlaa, 1423hi, 2002m, ju 7.
6- sulayman bin 'ahmad bin 'ayuwb 'abu alqasim altabaraniu (t: 360hi) almuejam alkabir maktabat abn taymiat alqahirat altabeat althaaniat 1415h 1994m.
7- muhamad bin 'iismaeil albukhariu: sahih albukhari, bab: aljumeat fi alquraa walmudani, alnaashir: dar tawq alnajati, altabeat al'uwlaa, 1422hi, ja2, si5.
Fourth: Fiqh:
1- Hanafi jurisprudence:
- eala' aldiyn 'abu bakr bin maseud alkasanii alhanfii(ta: 587ha): badayie alsanayie fi tartib alsharayiei, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, altabeat althaaniati, 1406h 1986m.
2- Maliki jurisprudence:
- muhamad bin 'ahmad bin earfat aldisuqi almaliki (t: 1230hi): hashiat aldasuqi ealaa alsharh alkabiri, bab: 'ahkam aldima' walqisas wa'arkanuhu, alnaashir: dar alfikri, bidun tabeatin, bidun tarikhi.
3- Shafi’i jurisprudence:
- 'abw eibdallah mihamd iban 'iidris ibin aleibas aliqrshy Al-shafey (t: 204hi) al'umdaralmaerifatibirut 1410hi 1990m.
- zakariaa aibn muhamad bin zakariaa al'ansarii (ta: 926ha): 'asnaa almatalib fi sharh rawd altaalibi, bab: fima la madkhal min al'afeali, alnaashir: dar alkitaab al'iislamii, bidun tabeatin, bidun tarikhi.
4- Hanbali jurisprudence:
- 'abu muhamad muafaq aldiyn eabd allh bin 'ahmad bin muhamad bin qudamat almaqdasii thuma aldimashqiu alhanbaliu (t620h): almughaniy liabn qadamat: bab: lil'iimam tawliat alqada'i, alnaashir: maktabat alqahirati, 1388h1968m.
4- General Jurisprudence:
- du/ wahbat bin mustafaa alzuhayli: alfiqh al'iislamiu wa'adlathu, alnaashir: dar alfikri, dimashqa, altabeat alraabieatu.
Fifth: The science of jurisprudence:
1- Abu 'iishaq 'iibrahim bin musaa allakhmi (t: 790hi): almuafaqati, tahqiq mashhur hasan al salman, alnaashir: dar abn eafan, altabeat al'uwlaa, 1417h 1997m, ji 4.
2- Abu hamid muhamad bin muhamad (t: 505h): almustasfaa fi eilm al'usuli: tahqiq muhamad eabd alsalam baed alshaafi, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, bayrut, altabeat al'uwlaa, 1413h.
3- badr aldiyn muhamad bin eabd allah alzarkashii (t: 772h): almanthur fi alqawaeidi, tahqiq eabd allah bin eabd alrahman, alnaashir: maktabat aleibikan, altabeat al'uwlaa, 1413h-1993m, ji 1.
4- mahmud bin 'abi bikar bin 'aywb bin saed shams aldiyn aljawzia (t: 751hi): 'iielam almuwqaeayn ean rabi aleaalmiyn, tahqiqu: muhamad eabd alsalam 'iibrahim, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, bayrut, altabeat al'uwlaa, 1416h 1991m.
Sixth: Sharia policy and the judiciary:
1- taqi aldiyn 'abu aleabaas 'ahmad bin eabd alhalim abn taymiat alhanbali aldimashqii (t: 728h): alhasbat fi al'iislami, babi: aleuqubat alshareiati, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, altabeat al'uwlaa, bidun sanatin.
2- eabd alqadir eawdatu: altashrie aljinayiyu al'iislamiu muqaranan bialqanun alwadei, dar alkutaab alearabii, bidun sanatin, aljuz' al'uwwla.
3- muhamad 'abu zahrat aljarimat waleuqubat fi alfiqh al'iislamii dar alfikr alearabii alqahirat 1998m
Seventh: Legal sources and specialized messages:
1- Abu alkhayr eatiat: almahkamat aljinayiyat alduwliat aldaayimatu, alnaashir: dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 1999.
2- 'ahmad husni tah sharh qanun aleuqubat "alqism aleama" kuliyat alsharieat walqanun bialdaqahliat jamieat al'azhar aljuz' al'awal 1442h 2021m.
3- 'ahmad eawad bilal mabadi qanun aleuqubat almisrii "alqism aleama" dar alnahdat alearabiat alqahirat 2006m.
4- 'ahmad fathi surur alwasit fi qanun aleuqubat "alqism aleama" dar alnahdat alearabiat altabeat alsaadisat 2015.
5- bashaar rashid: almasyuwliat aljinayiyat alduwaliat ealaa aljarayim dida alsalam wa'amn al'iinsaniati, PhD thesis, Faculty of Law, Belkaid University of Tlemcen, 2018.
6- khadijat wad sart haydar, hasanat alruwasa' walqadat aleaskariiyn waljarimat alduwliat watatbiqatuha ealaa qadiatay eumar albashir wabinushih, Master’s Thesis, Faculty of Law, Boudouao, University of Mohamed Bougherra, Boumerdes, 2016, kuliyat alhuquq budwaw, jamieat muhamad buqrata, bumirdas, 2016m.
7- rawuwf eubaydi: alsababiat fi alqanun aljanayiy, alnaashir: dar alnahdat alearabiati, alqahirati, altabeat althaalithatu, 1974m.
8- saarat 'aymn mahmad hasn: almasyuwliat aljinayiyt lilqiadat walruwasa' ean jarayim did al'iinsaniit fi daw' 'ahkiam almuhkamit aljinayiyt alduwaliti, PhD thesis, Faculty of Law, Mansoura University, 1439 AH - 2018 AD.
9- saed muhamad saedun dalil alqadat litamin alwahadat dida alsulukiaat almunharifat Department of Publications and Publishing of the Egyptian Armed Forces - Cairo - 1999 AD.
10- dari khalil mahmud: almahkamat aljinayiyat alduwaliat haymanat alqanun 'am qanun alhaymanati, Publisher: Mansha’at Al-Maaref, Alexandria, 2008.
11- tariq alhusayni muhamad mansur aleiraqi almahkamat aljinayiyat alduwaliat katatwir limafhum almasyuwliat walsiyadat mae altatbiq ealaa qadiat darfur PhD thesis - Mansoura University - 2009.
12- eabd alhakam fawdat: 'ahkam rabitat alsababiat fi aljarayim aleamdiat waghayr aleamdiati, alnaashir: dar alfikr aljamieii, al'iiskandiriati, bidun sanatin.
13- eabd alfataah biumi hijazi almahkamat aljinayiyat aldawalia "dirasat mutaeamiqat fi alqanun aljinayiyi alduwali" dar alkutub alqanuniat almahalat alkubraa 2009m.
14- kifah mishean aleanzi almasyuwliat aljinayiyat alduwaliat liruasa' alduwal walhukumat ean airtikab aljarayim alduwaliat fi 'iitar nizam ruma al'asasii bi'iinsha' almahkamat aljinayiyat alduwaliat PhD thesis, Cairo University, without publication year.
15- mamun muhamad salamat qanun aleuqubat "alqism aleama" dar alfikr alearabii altabeat althaalithat 1990m.
16- muhamad salah 'abu rajaba: almasyuwliat aljinayiyat alduwliat lilqadati, alnaashir: dar alnahdat alearabiati, altabeat al'uwlaa, 2011m.
17- muhamad eabd alsalam muhamad eabd alsalamu: masyuwliat ruasa' alduwal walqadat fi nitaq alqanun alduwalii aljanayiy, PhD thesis, Faculty of Law, Menoufia University, 2017.
18- muhamad eabd almuneim eabd alghani alqanun alduwliu aljinayiyu dirasat fi alnazariat aleamat liljarimat alduwaliat dar aljamieat aljadidat al'iiskandariat 2008m.
19- mahmud najib husni sharh qanun aleuqubat alqism aleamu dar alnahdat alearabiat alqahirat altabeat althaaniat 1988.
20- nabil mahmud hasan: almasyuwliat aljinayiyat lilqadat fi zaman alnizaeat almusalahati, alnaashir: dar alnahdat alearabiati, alqahirati, bidun sanatin.
Eighth: Researches, magazines and periodicals:
1- 'ahmad 'abu alwfa: almalamih al'asasiat litatwir almahkamat aljinayiyat alduwaliati, maqal manshur bieunwan "almahkamat aljinayiyat alduwaliatu" aldirasat aldusturiat waltashrieiati, matbueat allajnat alduwaliat lilsalib al'ahmaru, alqahiratu, eam 2003m.
2- du/ 'iihab alruwsan: almasyuwliat aljinayiyat alduwliat lilruwasa' walqadati, majalat dafatir alsiyasat walqanuni, aleadad 16, 2017m.
3- d/ khalid eukaab hasuwn aleubaydi: aldafe bitanfidh 'awamir alruwasa' fi 'iitar almahkamat aljinayiyat alduwaliati, majalat jamieat tikrit lilhuquqi, almujalad 1, aleadad 2, aljuz'i1, dhu alhijat 1427h yanayir 2016m.
4- dr/ muhamad almahdi, dwlili hamd: aljarayim alati takhtasu biha almahkamat aljinayiyat alduwaliatu, allajnat alduwaliat lilsalib al'ahmaru, bahath muqadam 'iilaa nadwat almahkamat aljinayiyat alduwaliati, without a year.