مبررات استئناف أحکام الجنايات بين الفقه والقانون

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

قسم القانون العام, کلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنات, جامعة الأزهر, القاهرة, مصر.

المستخلص

ملخص البحث: الحديث عن استئناف أحکام الجنايات تحديداً له ما يبرره ؛ حيث لم يعد يتوقف عند کونه مجرد حق، وأنه يُعد أهم ضمانات التقاضي، بل إنه غدا حاجة وضرورة عصرية على کافة الأصعدة يستوى في ذلک المتقاضي، والمحکمة، والمجتمع ککل؛ حتى يطمئن الجميع إلى صحة ونزاهة الأحکام القضائية عموما والجنائية منها على وجه الخصوص وتتحقق الثقة المنشودة في عدالة القضاء، الأمر الذي يمکن معه القول بأن استئناف أحکام الجنايات أصبح ضرورة مُلحة، وحاجة مشروعة, ومن هذا المنطلق جاء هذا البحث ليقدم أبرز الدوافع الموجبة لاستئناف أحکام الجنايات والتي تتمثل في الحکمة من تشريع الاستئناف، وتحقيق المساواة أمام القانون والقضاء، واحترام مبدأ التقاضي على درجتين، وعدم دستورية حظر استئناف الجنايات والإخلال بمبدأ الشرعية الإجرائية، وتعلق الاستئناف بالنظام العام. وقد جاء البحث في مقدمة وثلاثة مطالب وخاتمة: المطلب الأول: الدوافع الموجبة لإقرار استئناف أحکام الجنايات في القانون الوضعي. والمطلب الثاني: الدوافع الموجبة لإقرار استئناف أحکام الجنايات في الفقه الإسلامي. والمطلب الثالث: مقارنة بين القانون الوضعي والفقه الإسلامي فيما يتعلق بمبررات استئناف أحکام الجنايات. وأما الخاتمة فقد تضمنت عددا من النتائج منها: أن نظام استئناف أحکام الجنايات يعد التزاماً دولياً واستحقاقاً دستورياً يجد أصله في الشريعة الإسلامية, وأن حق استئناف الأحکام القضائية بما فيها من أحکام الجنايات أقدم وأعم في الفقه الإسلامي.
The talk about appealing criminal judgments in particular is justified; Where it no longer stops at being just a right, and that it is the most important guarantee of litigation, but it has become a modern need and necessity at all levels, the same is the litigant, the court, and society as a whole; So that everyone can be assured of the correctness and integrity of judicial rulings in general and criminal ones in particular, The desired confidence is achieved in the justice of the judiciary, which can be said with it that appealing criminal judgments has become an urgent necessity, and a legitimate need. From this point of view, this research came to present the most prominent motives for appealing criminal judgments, which are represented in the wisdom of the appeal legislation, and the achievement of equality before the law and the judiciary. Respect for the principle of litigation at two levels, the unconstitutionality of the prohibition of appeals against crimes and violation of the principle of procedural legality, and the attachment of the appeal to public order. The research came in an introduction, three demands and a conclusion: The first requirement: the motives for approving the appeal of criminal judgments in positive law. The second requirement: the motives for approving the appeal of criminal judgments in Islamic jurisprudence. The third requirement: a comparison between positive law and Islamic jurisprudence regarding the justifications for appealing criminal judgments. As for the conclusion, it included a number of results, including: that the system of appealing criminal judgments is an international obligation and a constitutional entitlement that finds its origin in Islamic Sharia, and that the right to appeal judicial decisions, including criminal judgments, is older and more general in Islamic jurisprudence.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


  • قائمة المراجع

    أولا: کتب التفسير وعلوم القرآن.

    • جامع البيان عن تأويل آيات القران لابن جرير الطبري

    ثانيا: کتب الحديث وعلومه.

    • صحيح البخاري لمحمد بن إسماعيل البخاري، ط (1)، المکتبة العصرية، صيدا، بيروت، 1417 هجريا، 1997م.
    • السنن الکبرى للبيهقي.
    • جامع الترمذي.
    • التمهيد، لابن عبد البر.
    • تاريخ الإسلام، ميزان الاعتدال للذهبي.
    • طبقات المحدثين بأصبهان، لابن حيان.
    • نيل الأوطار للشوکاني.
    • الدرر السنية، الموسوعة الحديثة.
    • زاد المعاد في هدي خير العباد، ابن قيم الجوزية، مؤسسة الرشاد (1407).
    • غاية المرام في تخريج أحاديث الحلال والحرام
    • صفوة الصفوة لابن الجوزي
    • تاريخ مدينة دمشق لابن عساکر
    • الحلية لأبي نعيم
    • صحيح مسلم
    • الاستذکار لابن عبد البر

    ثالثا: کتب اللغة.

    • الکامل للمبرد
    • معجم المعاني الجامع
    • معجم اللغة العربية المعاصر
    • تاج العروس للزبيدي
    • القاموس المحيط للفيروز أبادي.
    • جوهرة رسائل العرب

    رابعا: کتب الفقه.

    • درر الحکام شرح مجلة الأحکام لعلى حيدر المجلد الرابع دار الجيل- بيروت
    • تبصرة الحکام في أصول الأقضية ومناهج الأحکام لابن فرحون، دار الکتب العلمية
    • مواهب الجليل للحطاب، ط دار الفکر.
    • التاج والإکليل على هامش مواهب الجليل.
    • حاشية الصاوي بلغة السالک لأقرب المسالک، ط دار المعرفة.
    • حاشية الشرقاوي علي شرح التحرير, ط دار الفکر.
    • تبيين الحقائق شرح کنز الدقائق، للزيلعي.
    • المختار للموصلي طبعة دار الفکر العربي.
    • البحر الرائق، لابن نجيم، ط دار المعرفة بيروت.
    • تبصرة الحکام، لابن فرحون.
    • البداية والنهاية لابن کثير.
    • المغني، لابن قدامة.
    • الأم للإمام الشافعي.
    • محاضرات ألقيت على طلبة دبلوم الدراسات العليا شريعة إسلامية بکلية الحقوق جامعة القاهرة 1970 م - فضيلة الشيخ أحمد هريدي.
    • نظام القضاء في الشريعة الإسلامية د/ عبد الکريم زيدان، مؤسسة الرسالة، مکتبة البشائر، عمان، ط 2، 1409 هـ، 1989م.
    • حق الطعن في الأحکام القضائية، د/ على حسن الشرفي، جامعة نايف العربية للعلوم الامنية، 1427هـ، 2005م.
    • وقت إثارة الدفع في الفقه الإسلامي والقانون الوضعي -لإسماعيل محمد البريشي.

    خامسا: کتب القواعد الفقهية.

    • الفروق للقرافي، عالم الکتب بيروت.
    • إعلام الموقعين، لابن القيم.
    • الطرق الحکيمة لابن قيم الجوزية.
    • بدائع الفوائد لابن القيم.
    • قواعد الأحکام في مصالح الأنام،العز بن عبد السلام.
    • ابن فرحون تبصرة الحکام، 12/1.
    • مقاصد الشريعة الإسلامية لابن عاشور.
    • أضواء على قواعد الفقه الکلية، أستاذنا الدکتور محمد أبو زيد الأمير،، الطبعة السادسة، 1441 هجري، 2020 م، دار نور الإسلام للطباعة والتصميمات.

    سادسا: کتب القانون الوضعي.

    • شرح قانون الإجراءات الجنائية، قوة الحکم الجنائي في إنهاء الدعوى الجنائية - د/ محمود نجيب حسني.، ط 2،1977م.
    • المبادئ الأساسية للإجراءات الجنائية د/ علي زکى العرابي، نشر لجنة التأليف والترجمة، سنة 1959م.
    • شکلية الاستئناف المقررة للحکم القضائي وفقًا لأنظمة العدالة في المملکة العربية السعودية د/ عوض بن حماد عوض الملا.
    • مدخل لدراسة القانون وتطبيق الشريعة الإسلامية د/ عبد الناصر العطار، ط 2، 1997م. الطعن بالاستئناف وفقا لنصوص قانون المرافعات معلقًا عليها بآراء الفقه وأحکام القضاء، د/ أحمد مليجي -الطبعة الثانية مکتبة دار الفکر العربي.
    • الحماية الدستورية للحقوق والحريات د. أحمد فتحي سرور.
    • القانون الجنائي الدستوري، للدکتور أحمد فتحي سرور.
    • القانون الجنائي الدستوري، د/ أحمد فتحي سرور، ط رقم 1 سنة 1421، 2001، دار الشروق، مصر، الوسيط في الإجراءات الجنائية، مؤلفه الوسيط في قانون الإجراءات الجنائية، مرجع سابق، ط7 1993م.
    • القانون الجنائي الدستوري، د. أحمد فتحي سرور.
    • قضاء الإحالة د/ محمد عيد الغريب.
    • محکمة الجنايات المستأنفة، د/ أسامة عبيد.
    • أصول الإجراءات الجنائية د/ جلال ثروت، دار الجامعة الجديد، 2006.
    • النقض الجنائي، د/ أحمد فتحي سرور، ط 4، دار الشروق، القاهرة، 2004م.
    • المرصفاوي في أصول الإجراءات الجنائية، د/ حسن صادق المرصفاوي، منشأة المعارف، الإسکندرية، ط 2007.
    • نحو نظرية عامة لفکرة النظام العام،د/يونس محمود مصطفى.
    • الوجيز في المرافعات، ابراهيم محمد محمود، دار الفکر العربي، 1983، القاهرة.
    • الوجيز في اصول المحاکمات المدنية، د/ محمد ذکي ابو عامر،، ط1، عمان، دار الثقافة، 2005.
    • الإضراب، الأحمد سهيل. المبادئ القضائية في الشريعة الاسلامية، القاضي د/ حسن بن عبد العزيز آل الشيخ.
    • المرافعات المدنية والتجارية، د/ أبو الوفا أحمد، ط13، منشأة المعارف - الإسکندرية.
    • قانون أصول المحاکمات المدنية، د/ مصري محمد وليد هاشم، ط1، دار قنديل للنشر والتوزيع، عمان، 2003م.
    • الميثاق العربي لحقوق الإنسان، دراسة في خلفيته ومضمونه وأثره على الامن القومي العربي والمنظمات السياسية في الوطن العربي، د/ إبراهيم على بدري الشيخ، دار النهضة العربية، القاهرة، 1425هـ،2004م.
    • شرح قانون تحقيق الجنايات د/ أحمد نشأت بک، ط2، سنة1929، رقم 278.
    • استئناف أحکام الجنايات، د / بشير سعد زغلول.
    • شطب خصومة الطعن لعدم تنفيذ الحکم المطعون فيه، د/ عثمان محمد عبد القادر، بدون دار نشر، عام 2012م.
    • النظم السياسية والقانون الدستوري،د/ فؤاد العطار، دار النهضة العربية, سنة 1973م.
    • محکمة الجنايات المستأنفة، د/ أسامة حسنين عبيد، دار النهضة العربية 2009م - القاهرة.

    سابعا: الرسائل والأبحاث العلمية.

    • نظرية البطلان في قانون الإجراءات الجنائية، د- أحمد فتحي سرور، رسالة دکتوراه 1959م.
    • النظرية العامة للحکم الجنائي، دراسة مقارنة - د/ الحسيني محمود سامي، رسالة دکتوراه، کلية الحقوق، جامعة القاهرة، 1993م.
    • قوة الحکم الجنائي أمام القضاء الجنائي د/ سمير محمود عالية، رسالة دکتوراه، کلية الحقوق، جامعة القاهرة، 1975م.
    • الإضراب وأحکامه في الفقه الإسلامي، حمزة سالم مقبل: رسالة دکتوراه 1426، 2005م.

    ثامنًا: المجلات والدوريات.

    • مجلة القانون والاقتصاد، بحث وجوب تنقيح القانون المدني المصري، د/ عبد الرازق السنهوري،، السنة السادسة، العدد الأول، يناير1936م.
    • مؤتمر إصلاح العدالة في مصر - المشکلات والحلول المشار إليه سلفًا والمنعقد بکلية الحقوق جامعة القاهرة 20-21 /نوفمبر/ سنة 2011م.
    • جريدة اليوم السابع، تصريح صحفي للمستشار بهاء أبو شقة، رئيس اللجنة التشريعية للبرلمان، الاثنين، 7/10/2019م.
    • ندوة حق التقاضي، بحث مظاهر الاعتداء على حق التقاضي وعلاجه - د/ محمد محمود إبراهيم.
    • مجلة الحقوق والبحوث القانونية والاقتصادية، د/ أحمد على السيد خليل: التقاضي على درجة واحدة وعلى درجات ثلاث في القانون اللبناني.
    • ندوة حق التقاضي، بحث في مظاهر الاعتداء على حق التقاضي وعلاجه،د/ محمد محمود ابراهيم، وبحث في حق التقاضي - د/ عبد المعز أحمد إبراهيم.

    تاسعا: القوانين.

    • دستور مصر 2014 - م (96).
    • الدستور المصري لسنة 1971م.
    • قانون الإجراءات الجنائية الحالي(150) لسنة 1950م.
    • العهد الدولي للحقوق المدنية والسياسية الصادر عن الجمعية العامة للأمم المتحدة في 19 /12 /1966م.
    • الإعلان العالمي لحقوق الإنسان والمواطن الصادر عن الأمم المتحدة في10 /12 /1948م العهد الدولي للحقوق المدنية والسياسية الصادر عن الجمعية العامة للأمم المتحدة في 19 ديسمبر سنة 1966.
    • إعلان حقوق الإنسان والمواطن الصادر في فرنسا في 26 اغسطس 1789.
    • الاتفاقية الأمريکية لحقوق الإنسان، الجبهة المصرية للقانون الدولي.
    • الميثاق الأفريقي لحقوق الإنسان والشعوب -الجمعية المصرية للقانون الدولي.
    • البرتوکول السابع للاتفاقية الدولية لحقوق الإنسان.
    • الميثاق العربي لحقوق الإنسان المنشور في المجلة المصرية للقانون الدولي المجلد الستون،2004م.

    عاشرا: أحکام المحاکم

    • أحکام المحکمة الدستورية العليا، المحکمة الدستورية العليا، 19/5/1990م -- ج 4 رقم 33
    • مجموعة أحکام محکمة النقض لعام 1993م،حکم محکمة النقض المصرية في 15-9-1993، في القضية رقم 10 لسنة 24 قضائية.
    • مجموعة أحکام محکمة القضاء الإداري، حکم محکمة القضاء الإداري في القضية رقم، 24 لسنة 11 قضائية، في 11 /2 / 1982 م، المحاماة، المجلد رقم 94.
    • مجموعة المبادئ القانونية التي قررتها المحکمة الإدارية العليا من أول يناير إلى آخر سبتمبر، المکتب الفني، السنة الثانية، العدد (3)، الطعن رقم (137)، في 29 / يونيه / 1957م.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    r

     

     

    List of references

    First: the Holy Quran.

    ·                          surat albaqarat, surat al eimran
    ·                          surat alnisa'
    ·                          surat alasara'
    ·                          surat alhajar
    ·                          surat alraed
    ·                          surat al'anbia'
    ·                          surat alsharh

    Second: Books of interpretation and the sciences of the Qur’an.

    ·                          jamie albayan ean tawil ayat alquran liabn jarir altabarii

    Third: Hadith books and its sciences.

    ·                          sahih albukharii limuhamad bn 'iismaeil albukharii, t ( 1 ), almaktabat aleasriat, sayda, bayrut, 1417 hijriaa, 1997 m .
    ·                          alsunan alkubraa lilbayhaqii
    ·                          jamie altirmidhii, liltirmidhii surat alhajar ayat 75
    ·                          altamhidu, liabn eabd albir
    ·                          tarikh aliaslam,mizan aliaetidal lildhahabii .
    ·                          tabaqat almuhdithin bi'asbihan, liabn hayaan
    ·                          nil al'awtar lilshuwkanii, kitab aldima', 'abwab aldiyat,,j 7 .
    ·                          aldurar alsuniyat, almawsueat alhaditha
    ·                          zad almuead fi hady khayrialeabaad abn qiam aljawziat, muasasat alrashad (1407)
    ·                          alkamil lilmabrad, j 1
    ·                          jawharat rasayil alearab, j 1., kitab ghayat almaram fi takhrij 'ahadith alhalal walharam - 'awal alkitab - almaktabat alshaamilat alhaditha
    ·                          al'adab li'abu dawud fi kitab - bab fi altafakhur bial'ahsab ha5116,
    ·                          akhrujh abn saed fi albaqat alkubraa 7/92
    ·                          safwat alsafwat aakhrujah aibn aljawzi fi, 3/ 40, tarikh madinat dimashq waibn easakir fi 23/46 alhilyat abu naeim fi 4/313
    ·                          sahih muslmi,lal'iimam muhamad bn muslim, kitab alayman, bab bayan kawn alnahaa ean almunkar min
    ·                          aliastidhkar liabn eabd albiri fi 7/99
    ·                          aelam almawqieayn,liabn alqiam 109 /1
    ·                          alturuq alhakimat liabn qiam aljawziat, badayie alfawayid liabn alqiam, 3/674 wakitabih aelam almuqieayn 4/372

    Fourth: Language books.

    ·                          muejam almaeani aljamie
    ·                          muejam allughat alearabiat almueasir
    ·                          taj alearus lilzubidii
    ·                          alqamus almuhit lilfayruz 'abadi.

    Sixth: Books of Fiqh.

    ·                          darar alhukaam sharh majalat al'ahkam liealaa haydar almujalad alraabie dar aljil- bayrut
    ·                          alfuruq lilqurafi ja4,ealim alkutub bayrut.
    ·                          tabsirat alhukaam fi 'usul al'aqdiat wamanahij alahkam li'abn farhun,dar alkutub aleilmia
    ·                          mawahib aljalil lilhitab j 6,, t dar alfikri.
    ·                          altaaj wal'iiklil ealaa hamish mawahib aljalil, j 6 .
    ·                          hashiat alsaawaa bilughat alsaalik li'aqrab almasalik j 2, t dar almaerifih .
    ·                          hashiat alsharqawi eali sharh altahrir, t dar alfikr, j 1
    ·                          tabyin alhaqayiq sharh kanz aldaqayiq, lilziyleaay, j ( 6 ) .
    ·                          almukhtar lilmusilii tabeat dar alfikr alearabii ja2.
    ·                          albahr alraayiq, liabn najib j ( 8 ), t dar almaerifat bayrut . 799,
    ·                          tabsirat alhukaami, liabn farhun - j 1
    ·                          albidayat walnihayat liabn kathir,, j 10
    ·                          almughaniy, liabn qudama
    ·                          al'umu lil'iimam alshaafieii
    ·                          muhadarat 'ulqiat ealaa talbat diblum aldirasat aleulya sharieatan 'iislamiatan bikuliyat alhuquq jamieat alqahirat 1970 m - fadilat alshaykh aihmad huraydi .
    ·                          alsunan alkibriu lilbayhaqii
    ·                          nizam alqada' fi alsharieat al'iislamiat da/ eabd alkarim zidan, muasasat alrisalat, maktabat albashayir, eamaan, t 2, 1409hi, 1989m
    ·                          haqu altaen fi alaihkam alqadayiyat, da/ ealaa hasn alsharafii, jamieat nayif alearabiat lileulum alaminiat, 1427h, 2005 m .
    ·                          waqat 'iitharat aldafe fi alfiqh al'iislamii walqanun alwudeaa -li'iismaeil muhamad albirishi

    Seventh: Books of jurisprudence rules.

    ·                          qawaeid alahkam fi masalih alanam, aleizu bin eabd alsalam,, abn farhun tabsirat alhukaam, 12/1 maqasid alsharieat aliaslamiat liabn eashur surat albaqarat, alayat raqm ( 185 ) .
    ·                          'adwa' ealaa qawaeid alfiqh alkuliyati, our professor, Dr. Muhammad Abu Zaid Al-Amir, altabeat alsaadisat, 1441 hijri, 2020 m, dar nur al'iislam liltibaeat waltasmimat .

    Eighth: Books of man-made law.

    ·                          sharh qanun al'iijra'at aljinayiyat, quat alhukm aljanayaa faa 'iinha' aldaewaa aljinayiyat - dr/ mahmud najib hasni., t 2,1977 m
    ·                          almabadi al'asasiat lil'iijra'at aljinayiyat dr/ ealaa dhakaa alearabaa,, nashr lajnat alta'ilaaf waltarjamat, sanatan 1959 m
    ·                          shakliat al'iistinaf almuqararat lilhukm alqadayiyi wfqaan li'anzimat aleadalat fi almamlakat alearabiat alsaeudiat da/ eawad bin hamaad eawad almulaa .
    ·                          madkhal lidirasat alqanun watatbiq alsharieat al'iislamiat dr/ eabd alnaasir aleataar, t 2, 1997 m . altaen bialaistinaf wifqan linusus qanun almurafaeat melqaan ealayha biara' alfiqh waihkam alqada'i, dr/ aihmad miliji -altabeat althaaniat maktabat dar alfikr alearabii s 9
    ·                          alhimayat aldusturiat lilhuquq walhuriyaat dr, ahmad fathi surur.
    ·                          alqanun aljinayiyu aldusturi, dr aihmad fathi surur
    ·                          alqanun aljinayiyu aldusturi, da/ahamad fathi surur, t raqm 1 sanat 1421, 2001, dar alshuruq, masr, alwasit fi al'iijra'at aljinayiyati, mualifuh alwasit fi qanun al'iijra'at aljinayiyati, marjie sabiqi, ta7 1993m,
    ·                          alqanun aljinayiyu aldusturi, du- aihmad fathi surur
    ·                          qada' alahalat dr/ muhamad eid algharib
    ·                          mahkamat aljinayat almustanafat, du/ asamah eubayd,
    ·                          asul al'iijra'at aljinayiyat dr/ jalal tharwat,, dar aljamieat aljadid, 2006 .
    ·                          alnaqd aljinayiyu, du/ 'ahmad fathaa surur, t 4, dar alshuruq, alqahirah, 2004 mi.
    ·                          almursafawaa fi 'usul al'iijra'at aljinayiyat da/ hasan sadiq almursafawaa,, munsha'at almaearif, al'uskandariat, t 2007.
    ·                          nahw nazariat eamat lifikrat alnizam aleami,d/yunis mahmud mustafaa .
    ·                          alwajiz fi almurafaeati, abrahim muhamad mahmud, dar alfikr alearabii, 1983, alqahirati.
    ·                          alwajiz fi asul almuhakamat almadaniat, dr/ muhamad dhakii abu eamir,, ta1, eamaan, dar althaqafat, 2005 .
    ·                          alaidirab,alahamad suhayl. almabadi alqadayiyat fi alsharieat alaslamiat, alqadi du/ hasan bin eabd aleaziz al alshaykh
    ·                          almurafaeat almadaniat waltijariatu, dr/ abu alwfa aihmad, ta13, munsha'at almaearif - al'iiskandiriati.
    ·                          qanun 'usul almuhakamat almadaniat, dr/ misriun muhamad walid hashim, ta1,dar qandil lilnashr waltawzie, eamaan, 2003m.
    ·                          almithaq alearabiu lihuquq al'iinsan, dirasat fi khalfiatih wamadmunih wathirih,ealaa alamin alqawmii alearabii walmunazamat alsiyasiat fi alwatan alearabii, dr/ 'iibrahim ealaa badri alshaykh, daralnahdat alearabiat,alqahirata, 1425 hjryaan,2004m
    ·                          sharah qanun tahqiq aljinayat d / aihmad nasha'at bik,, j 1, ta2, sanatan1929, raqm 278,
    ·                          aistinaf 'ahkam aljinayat, d / bashir saed zaghlul
    ·                          shatb khusumat altaen lieadam tanfidh alhukm almateun fihi, d euthman muhamad eabd alqadir, bidun dar nashra, eam 2012
    ·                          alnuzum alsiyasiat walqanun aldusturi, du/ fuaad aleataru, dar alnahdat alearabiat, sanat 1973
    ·                          mahkamat aljinayat almustanafatu, du/ asamt hasanayn eubayda, dar alnahdat alearabiat 2009 m - alqahira

    Ninth, theses and scientific research.

    ·                          nazariat albatalan fi qanun al'iijra'at aljinayiyati, d- aihmad fathi srur, Ph.D. thesis 
    ·                          1959m,
    ·                          alnazariat aleamat lilhukm aljanayaa, dirasat maqarinih '- du/ alhusaynaa mahmud samaa, Ph.D. thesis, kuliyat alhuquq, jamieat alqahirih, 1993 m .
    ·                          quat alhukm aljanayaa 'amam alqada' aljanayaa d / samir mahmud ealyh,, Ph.D. thesis, kuliyat alhuquq, jamieat alqahirih, 1975 ma.
    ·                          alaidirab waihkamat fi alfiqh alasalamaa,hamzat salim muqbila: Ph.D. thesis, 1426, 2005m.

    eashraan: almajalaat walduwryati.

    ·                          majalat alqanun wal'iiqtisadi, bahth, wujub tanqih alqanun almadanii almisrii, du/ eabd alraaziq alsinhuri,, alsunat alsaadisat, aleadad al'awal, yanayir1936 mi.
    ·                          mutamar 'iislah aleadalat fi misr - almushkilat walhulul almushar 'iilaah slfaan walmuneaqad bikuliyat alhuquq jamieat alqahirat 20-21 /nufimbir / sanat 2011
    ·                          jaridat 'iilaawum alsaabie, tasrih suhfaa lilmustashar baha' abw shaqah, rayiys allajnat altashrieiat lilbarlami'ana, al'athnayn, 7/10/2019m .
    ·                          nadwat haqi altaqadi,- bahath mazahir alaietida' ealaa haqi altaqadi waeilajih - du/ muhamad mahmud abrahim
    ·                          majalat alhuquq walbuhuth alqan waniatualaiqtisadiat dr/ aihmad ealaa alsayid khalil : altaqadi ealaa darajat wa'uhdat waealaa darajat thalath fi alqanun allubnan.
    ·                          nadwat haqi altaqadi, bahath fi mazahir alaietida' ealaa haqi altaqadi waeilajih, du/ muhamad mahmud abrahim, wabahath fi haqi altaqadi - dr/ eabd almueiz 'ahmad 'iibrahim.

    alhadi eashra: alqawanina.

    ·                          dustur misr 2014 - m (96)
    ·                          aldustur almisriu lisanat 1971
    ·                          qanun al'iijra'at aljinayiyat alhalii(150) lisanat 1950 mi.
    ·                          aleahd alduwlaa lilhuquq almadaniat walsiyasiat alsaadir ean aljameiat aleamat lil'umam almutahidat fi 19 /12 /1966 .
    ·                          al'iielan alealamaa lihuquq al'ansan walmuatin alsaadir ean al'umam almutahidat fi10 /12 /1948 m aleahd alduwalii lilhuquq almadaniat walsiyasiat alsaadir ean aljameiat aleamat lil'umam almutahidat fi 19 disambir sanat 1966
    ·                          aeilan huquq al'ansan walmuatin alsaadirafii faransa fi 26 aghustus 1789
    ·                          alaitifaqiat al'amrikiat lihuquq al'ansan, aljabhat almisriat lilqanun alduwali.
    ·                          almithaq al'afriqaa lihuquq al'iinsan walshueub -aljameiat almisriat lilqanun alduwlaa .
    ·                          alburutukul alsaabie lil'iitfaqiat aldawliat lihuquq al'iinsa'an
    ·                          almithaq alearabiu lihuquq al'iinsan almanshur fi almajalat almisriat lilqanun alduwalii almujalad alsituni,2004

    Twelfth: Court rulings.

    ·                          Judgments of the Supreme Constitutional Court, Supreme Constitutional Court, 'ahkam almahkamat aldusturiat aleulaaa, almahkamat aldusturiat aleilaa, 19/5/1990 AD -- Part 4 No. 33
    ·                          Collection of judgments of the Court of Cassation for the year 1993 AD, the ruling of the Egyptian Court of Cassation on 9-15-1993, in Case No. 10 of the 24 judicial year.
    ·                          Collection of Judgments of the Administrative Court, Judgment of the Administrative Court in Case No. 24 of the 11th Judicial Year, on February 11 1982 AD, Law Firm, Volume No. 94.
    ·                          A set of legal principles decided by the Supreme Administrative Court from the beginning of January to the end of September, Technical Office, second year, No. (3), Appeal No. 137), on June 29, 1957 AD.