حكم عزل المحكم و نفاذ أحكامه و نقضها في الفقه الإسلامي / The Ruling On The Dismissal Of The Arbitrator And The Enforcement Of His Rulings And Their Annulment In Islamic Jurisprudence

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

كلية الحقوق-جامعة أسوان

المستخلص

هذا وبالله التوفيق قد اخترت بحثاً موسوماً ب:(حكم عزل المحكم ونفاذ أحكامه ونقضها في الفقه الإسلامي) هذا ولقد قسمت هذا البحث إلى مبحثين:
المبحث الأول: تناولت فيه ماهية التحكيم ومشروعيته ومزاياه وتعيين المحكم وآراء الفقهاء في ما يجوز للمحكم أن يحكم فيه و ما لا يجوز.
المبحث الثاني: تناولت فيه حجية حكم المحكم ونفاذ أحكامه وعزله ونقض أحكامه.
ثم أنهيت بحثي بخاتمة تناولت فيها أهم النتائج والتوصيات الخاصة به.
 وذكرت قائمة بأهم المراجع والمصادر التي استندت إليها في كتابة هذا البحث.
ثم أنهيت البحث بفهرس يتضمن الموضوعات التي تناولتها، هذا والله أسأل التوفيق والسداد، إنه تعالى نعم المولى ونعم النصير.
 
Abstract:
This research entitled: (The Ruling on the Dismissal of the Arbitrator and the Enforcement of his Rulings and their Annulment in Islamic Jurisprudence) is divided into two sections as following:
The first section discussed the nature of arbitration, its legitimacy and advantages, the appointment of the arbitrator, and the opinions of jurists on what the arbitrator may rule on and what may not.
The second section examined the validity of the arbitrator's ruling, the enforcement of his rulings, dismissal, and the annulment of his rulings.
This research was concluded by addressing the most important results and recommendations of this research.
Then a list of the most important references and sources was mentioned, and an index that includes the topics addressed in this research was concluded.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


  • أولاً: القرآن الكريم: جلَّ من أنزله.

    ثانياً: كتب التفسير:

    1. أحكام القرآن، تأليف/ حجة الإسلام أحمد بن على الرازى الجصاص الحنفى
    تحقيق/ محمد الصادق قمحاوى- الناشر/ دار إحياء التراث العربى- بيروت- عام 1405هــ.

    2. تفسير البحر المحيط، تأليف/ محمد بن يوسف الشهير بأبى حيان الأندلسى تحقيق الشيخ/ عادل عبد الموجود وآخرون- الناشر/ دار الكتب العلمية- بيروت- ط/ أولى- عام 1422هــ 2001م.

    3. تفسير البغوى، للإمام/ أبى محمد الحسين بن مسعود الفراء البغوى، المتوفى سنة 516هــ تحقيق/ خالد عبد الرحمن العك الناشر/ دار معرفة- بيروت- دت.

    4. التفسير الكبير أو مفاتيح الغيب، تأليف/ فخر الدين محمد بن عمر التميمى الرازى الشافعى الناشر/ دار الكتب العلمية - بيروت- ط/ أولى- عام 1412هــ/ 2000م.

     

    ثالثاً: كتب السنة وشروحها:

    5. البحر الزخار المسمى بمسند البزار، تأليف/ أبو بكر أحمد بن عمرو بن عبدالخالق البزار- تحقيق د/ محفوظ الرحمن زين الله- الناشر/ مؤسسة علوم القرآن، مكتبة العلوم والحكم- بيروت، المدنية- ط/ أولى- عام 1409هــ.

    6. البدر المنير في تخريج الأحاديث والآثار الواقعة في الشرح الكبير، تأليف/ سراج الدين أبى حفص عمر بن أحمد الأنصارى الشافعى المعروف بابن الملقن، تحقيق/ مصطفى أبوالغيط وآخرون الناشر/ دار الهجرة للنشر والتوزيع- الرياض- السعودية- ط/ أولى- عام 1425هــ- 2004م.

    7. تحفة المحتاج إلى أدلة المنهاج تأليف/ عمر بن على بن أحمد الوادياشى الأندلسى- تحقيق/ عبدالله بن سعد اللحيانى- الناشر/ دار حراء- مكة المكرمة- ط/ أولى- عام 1406هــ.

    8. تلخيص الحبير في أحاديث الرافعى الكبير، تأليف/ أحمد بن على بن حجر أبو الفضل العسقلانى- تحقيق/ السيد عبدالله هاشم اليمانى- الناشر/ المدينة المنورة- عام 1384هــ- 1964م.

    9. تنقيح تحقيق أحاديث التعليق، تأليف/ شمس الدين محمد بن أحمد بن عبدالهادى الحنبلى- تحقيق/ أيمن صالح شعبان- الناشر/ دار الكتب العلمية- بيروت-
    ط/ أولى- عام 1998م.

    10.                       خلاصة البدر المنير، تأليف/ عمر بن على بن الملقن الأنصارى- المتوفى سنة 804هــ- تحقيق/ هدى عبد المجيد السلفى- الناشر/ مكتبة الرشد- الرياض- ط/ أولى- عام 1410هــ.

    11.                       ذخيرة الحفاظ، تأليف/ محمد بن طاهر المقدسى- الناشر/ دار السلف- الرياض-
    ط/ أولى-عام 1416هــ/ 1996م.

    12.                       سنن ابن ماجه، تأليف/ الحافظ محمد بن يزيد القزوينى، المتوفى سنة 275هــ- تحقيق/ محمد فؤاد عبد الباقى- الناشر/ دار الفكر- بيروت- (د.ت).

    13.                       سنن أبى داود، للإمام/ سليمان بن الأشعت أبو داود السجستانى المتوفى سنة 275هــ- تحقيق/ محمد محيى الدين عبد الحميد- الناشر/ دار الفكر- بيروت.

    14.                       السنن الكبرى للبيهقى، للإمام/ أحمد بن الحسين بن على بن موسى أبو بكر البيهقى المتوفى سنة 458هــ- تحقيق/ محمد عبد القادر عطا- الناشر/ مكتبة دار الباز- مكة المكرمة- عام 1414هــ/ 1994م.

    15.                       صحيح ابن حبان، للإمام/ محمد بن حبان بن أحمد أبو حاتم التميمى البستى المتوفى 354هــ- تحقيق/ شعيب الأرناؤوط- الناشر/ مؤسسة الرسالة- بيروت- ط/ ثانية- عام 1414هــ/ 1993م.

    16.                       صحيح البخارى، للإمام/ محمد بن إسماعيل البخارى المتوفى سنة 256هــ-
    تحقيق د/ مصطفى ديب البغا- الناشر/ دار ابن كثير- بيروت- ط/ ثالثة- عام 1407هــ/ 1987م.

    17.                       صحيح مسلم، للإمام/ الحافظ مسلم بن الحجاج القشيرى النيسابورى المتوفى سنة 261هــ- تحقيق/ محمد فؤاد عبد الباقى- الناشر/ دار إحياء التراث العربى- بيروت- (د.ت).

    18.                       عمدة القارى شرح صحيح البخارى، تأليف/ بدر الدين محمود بن أحمد العينى- الناشر/ دار إحياء التراث العربى- بيروت- (د.ت).

    19.                       عون المعبود، للشيخ/ محمد شمس الحق العظيم آبادى أبو الطيب- الناشر/ دار الكتب العلمية- بيروت- ط/ ثانية- عام 1415هــ.

    20.                       مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، تأليف/ على بن أبى بكر الهيثمى المتوفى سنة 807هــ- الناشر/ دار الريان للتراث- القاهرة- عام 1407هــ.

    21.                       مرقاة المفاتيح شرح مشكاة المصابيح، تأليف/ على بن سلطان محمد القارى- تحقيق/ جمال عيتانى- الناشر/ دار الكتب العلمية- بيروت- ط/ أولى- عام 1422هــ/ 2001م.

    22.                       المستدرك على الصحيحين، للإمام/ محمد بن عبد الله أبو عبد الله الحاكم النيسابورى- الناشر/ دار الكتب العلمية- بيروت- ط/ أولى- عام 1411هــ/ 1990م.

    23.                       مسند الإمام أحمد، للإمام/ أحمد بن حنبل أبو عبد الله الشيبانى المتوفى سنة 241هــ- الناشر/ مؤسسة قرطبة- مصر (د.ت).

    24.                       مصنف ابن أبى شيبة، للإمام/ عبد الله بن محمد بن أبى شيبة الكوفى المتوفى سنة 235هــ- تحقيق/ كمال يوسف الحوت- الناشر/ مكتبة الرشد- الرياض- ط/ أولى- عام 1409هــ.

    25.                       المعجم الأوسط، للإمام/ سليمان بن أحمد الطبرانى المتوفى سنة 360هــ- تحقيق/ طارق بن عوض الله بن محمد، عبد المحسن بن إبراهيم الحسينى- الناشر/ دار الحرمين- القاهرة- عام 1415هــ.

    26.                       المعجم الكبير، للإمام/ سليمان بن أحمد الطبرانى المتوفى سنة 360هــ- تحقيق/ حمدى عبد المجيد السلفى- الناشر/ مكتبة العلوم والحكم- الموصل- ط/ ثانية- عام
    1404هــ 1983م.

    27.                       نيل الأوطار شرح منتقى الأخبار من أحاديث سيد الأخيار، للإمام/ محمد بن على بن محمد الشوكانى، المتوفى سنة 1255هــ- الناشر/ دار الجيل- بيروت-
    عام 1973م.

    رابعاً: كتب الفقه الإسلامي:

    أ- الفقه الحنفى:

    28.                       البحر الرائق شرح كنز الدقائق، للعلامة/ زين الدين بن نجيم الحنفى المتوفى سنة 970هــ- الناشر/ دار المعرفة- بيروت- ط/ ثانية- د.ت.

    29.                       بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع، للإمام/ علاء الدين أبى بكر بن مسعود الكاسانى الحنفى المتوفى سنة 587هــ- الناشر/ دار الكتاب العربى- بيروت- ط/ ثانية- عام 1982م.

    30.                       تبيين الحقائق شرح كنز الدقائق، للعلامة/ فخر الدين عثمان بن على الزيلعى الحنفى المتوفى سنة 743هــ- الناشر/ دار الكتاب الإسلامي- القاهرة- عام 1313هــ.

    31.                       تحفة الفقهاء، تأليف/ علاء الدين السمرقندى- الناشر/ دار الكتب العلمية- بيروت- ط/ أولى- عام 1405هــ- 1984م.

    32.                       حاشية ابن عابدين، المسماة بحاشية رد المحتار/ لمحمد أمين الشهير بابن عابدين المتوفى سنة 1252هــ- على الدر المختار شرح تنوير الأبصار، للشيخ/ محمد علاء الحصكفى المتوفى سنة 1088هــ- الناشر/ دار الفكر- بيروت- عام 1421هــ-2000م.

    33.                       درر الحكام شرح مجلة الأحكام، تأليف/ على حيدر- الناشر/ دار الكتب العلمية- بيروت- (د.ت).

    34.                       شرح فتح القدير، للإمام/ كمال الدين محمد بن عبد الواحد السيواسى ثم السكندرى المعروف بابن الهمام، المتوفى سنة 981هــ على الهداية شرح بداية المبتدى- الناشر/ دار الفكر- بيروت- ط/ ثانية- (د.ت).

    35.                       شرح مجلة الأحكام، تأليف/ سليم رستم- الناشر/ دار إحياء التراث العربى- بيروت- ط/ ثالثة- عام 1406هــ.

    36.                       الفتاوى الهندية في مذهب الإمام الأعظم أبى حنيفة النعمان، تأليف/ الشيخ نظام وجماعة من علماء الهند - الناشر/ دار الفكر- بيروت- عام 1411هــ/ 1991م.

    37.                       المبسوط، للإمام/ شمس الدين السرخسى، الناشر/ دار المعرفة- بيروت- (د.ت).

    38.                       متن بداية المبتدى في فقه الإمام أبى حنيفة، تأليف/ برهان الدين على بن أبى بكر بن عبدالجليل المرغينانى- الناشر/ مكتبة ومطبعة محمد على صبيح- القاهرة.

    39.                       مجمع الأنهر شرح ملتقى الأبحر، تأليف/ عبد الرحمن بن محمد بن سليمان المعروف بشيخى زادة، خَرَّج أحاديثه وآياته/ خليل عمران المنصور - الناشر/ دار الكتب العلمية- بيروت- ط/ أولى- عام 149هــ/1998م.

    40.                       معين الحكام فيما يتردد بين الخصمين من الأحكام، تأليف/ علاء الدين أبى الحسن على بن خليل الطرابلسى الحنفى- الناشر/ البابى الحلبى- القاهرة- ط/ ثانية- عام 1393هــ/1973م.

    41.                       الهداية شرح البداية، لأبى الحسن على بن أبى بكر بن عبد الجليل
    الرشدانى المرغينانى- الناشر/ المكتبة الإسلامية- بيروت- (د.ت).

    ب- الفقه المالكى:

     

    42.                       الاستذكار الجامع لمذاهب فقهاء الأمصار، تأليف/ أبو عمر يوسف بن عبدالله بن عبدالبر القرطبى- تحقيق/ سالم محمد عطا، محمد على معوض- الناشر/ دار الكتب العلمية- بيروت- ط/ أولى- عام 2000م.

    43.                       بداية المجتهد ونهاية المقتصد، تأليف/ محمد بن أحمد بن محمد بن رشد القرطبى- الناشر/ دار الكتب العلمية- بيروت- ط/ عاشرة- عام 1988م.

    44.                       التاج والإكليل لمختصر سيدى خليل، للشيخ/ محمد بن يوسف بن أبى القاسم العبدرى الشهير بالمواق، المتوفى سنة 897هــ- الناشر/ دار الفكر- بيروت- ط/ ثانية- عام 1398هــ.

    45.                       تبصرة الحكام في أصول الأقضية ومناهج الأحكام، للعلامة/ برهان الدين أبى الوفاء إبراهيم بن الإمام شمس الدين أبى عبد الله محمد بن فرحون اليعمرى المالكى- الناشر/ دار الكتب العلمية- بيروت- (د.ت).

    46.                       حاشية الدسوقى على الشرح الكبير، للشيخ/ محمد عرفة الدسوقى- تحقيق/ محمد عليش- الناشر/ دار الفكر- بيروت- (د.ت).

    47.                       ديوان الأحكام الكبرى، تأليف/ عيسى بن سهل الأسدى المالكى- تحقيق/ رشيد النعيمى- الناشر/ شركة الصفحات الذهبية- ط/ أولى- عام 1417هــ.

    48.                       الذخيرة، للشيخ/ شهاب الدين أحمد بن إدريس القرافى- تحقيق/ محمد حجى- الناشر/ دار الغرب- بيروت- عام 1994م.

    49.                       شرح الزرقانى على مختصر خليل للشيخ/ الزرقانى- الناشر/ دار الفكر.

    50.                       الشرح الكبير، لأبى البركات/ سيدى أحمد الدردير- تحقيق/ محمد عليش- الناشر/ دار الفكر- بيروت- (د.ت).

    51.                       شرح المنهج المنتخب إلى قواعد المذهب، تأليف/ أحمد بن على المنجور- تحقيق/ محمد الشيخ الأمين- الناشر/ دار عبدالله الشنقيطى.

    52.                       شرح ميارة، للشيخ/ محمد بن أحمد بن محمد المالكى- تحقيق/ عبد اللطيف حسن عبدالرحمن- الناشر/ دار الكتب العلمية- بيروت- ط/ أولى- عام1420هــ/2000م.

    53.                       عقد الجواهر الثمينة في مذهب عالم المدينة، للإمام/ جلال الدين عبد الله بن نجم بن شاس، المتوفى سنة 616هــ- تحقيق د/ محمد أبو الأجفان، أ/ عبد الحفيظ منصور- الناشر/ دار الغرب الإسلامي- الرياض- ط/ أولى- عام 1415هــ/1995م.

    54.                       منح الجليل شرح على مختصر خليل- تأليف الشيخ/ محمد عليش- الناشر/دار الفكر- بيروت- عام 1409هــ- 1989م.

    55.                        مواهب الجليل لشرح مختصر خليل، لإمام المالكية/ أبى عبد الله محمد بن محمد بن عبدالرحمن المغربى المعروف بالحطاب- الناشر/ دار الفكر- بيروت- ط/ ثانية- عام 1398هــ.

    ج- الفقه الشافعى:

    56.                       أدب القاضي لابن القاص: أبى العباس أحمد بن أبى أحمد الطبرى- تحقيق/ حسين الجبورى- الناشر/ مكتبة الصديق- الطائف- ط/ أولى- عام 1409هــ.

    57.                       أدب القضاء، لابن أبى الدم: القاضي شهاب الدين أبى إسحاق إبراهيم بن عبدالله الحموى- تحقيق/ محيى هلال سرحان- الناشر/ وزارة الأوقاف والشئون الدينية- بغداد- ط/ أولى- عام 1404هــ.

    58.                       الإقناع في حل ألفاظ أبى شجاع، للشيخ/ الشربينى الخطيب- الناشر/ دار الفكر- بيروت- عام 1415هــ.

    59.                       الأم للإمام/ محمد بن إدريس الشافعى- الناشر/ دار المعرفة– بيروت – ط/ ثانية – عام 1393هــ.

    60.                       التنبيه في الفقه الشافعى، للإمام/ أبى إسحاق الشيرازى- تحقيق/ كمال الدين أحمد حيدر- الناشر/ عالم الكتب- بيروت- ط/ أولى - عام 1403هــ.

    61.                       حاشية إعانة الطالبين على حل فتح المعين لشرح قرة العين بمهمات الدين، لأبى بكر ابن السيد محمد شطا الدمياطى- الناشر/ دار الفكر- بيروت- د.ت.

    62.                       حاشية البيجرمى على شرح منهج الطلاب، للشيخ/ سليمان بن عمر بن
    محمد البيجرمى- الناشر/ المكتبة الإسلامية- ديار بكر- تركيا- د.ت.

    63.                       حاشية عميرة، تأليف/ شهاب الدين أحمد الرلسى الملقب بعميرة- تحقيق/ مكتب البحوث والدراسات، الناشر/ دار الفكر- بيروت- ط/ أولى- عام 1419هــ- 1998م.

    64.                       الحاوى الكبير في فقه مذهب الإمام الشافعى، للإمام/ على بن محمد بن حبيب الماوردى المتوفى سنة 450هــ، تحقيق الشيخ/ على محمد معوض، الشيخ/ عادل أحمد عبد الموجود– الناشر/ دار الكتب العلمية– بيروت ط/ أولى 1419هــ - 1999م.

    65.                       حواشى الشروانى على تحفة المحتاج بشرح المنهاج، تأليف/ عبدالحميد الشروانى- الناشر/ دار الفكر- بيروت.

    66.                       روضة الطالبين وعمدة المفتين، للإمام/ أبى زكريا محيى الدين بن
    شرف النووى- المتوفى سنة 676هــ- الناشر/ المكتب الإسلامي- بيروت- عام 1405هــ.

    67.                       السراج الوهاج على متن المنهاج، للعلامة/ محمد الزهرى الغمراوى- الناشر/ دار الفكر- بيروت- عام 1997م.

    68.                       الفتاوى الفقهية الكبرى، تأليف/ ابن حجر الهيتمى- الناشر/ دار الفكر- بيروت- عام 1997م.

    69.                       كفاية الأخيار في حل غاية الاختصار، للشيخ/ تقى الدين أبى بكر بن محمد الحسينى الحصينى الدمشقى الشافعى- تحقيق/ على عبد الحميد بلطجى، محمد وهبى سليمان- الناشر/ دار الخير- دمشق- ط/ أولى- عام 1994م..

    70.                       المعانى البديعة في معرفة اختلاف أهل الشـريعة، تأليف الإمام/ جمال الدين محمد بن عبدالله الريمى- تحقيق د/ محمد عبدالواحد الشجاع- الناشر/ وزارة الثقافة والسياحة- صنعاء- عام 1425هــ- 2004م.

    71.                       مغنى المحتاج إلى معرفة معانى ألفاظ المنهاج، للشيخ/ شمس الدين محمد بن الخطيب الشربينى، الناشر/ دار الفكر- بيروت- (دت).

    72.                       المهذب في فقه الإمام الشافعى، للإمام/ أبى إسحاق إبراهيم بن على بن يوسف الفيروز آبادى الشيراى، المتوفى سنة 476هــ الناشر/ دار الفكر.

    73.                       نهاية الزين في إرشاد المبتدئين، تأليف/ محمد بن عمر بن على بن
    نووى الجاوى- الناشر/ دار الفكر- بيروت- ط/ أولى- د.ت.

    74.                       نهاية المحتاج إلى شرح المنهاج، للإمام/ شمس الدين محمد بن أبى العباس أحمد بن حمزة بن شهاب الدين الرملى، المتوفى سنة 1400هــ- الناشر/ دار الفكر – بيروت– 1404هــ / 1984م.

    75.                       الوسيط في المذهب، للشيخ/ محمد محمد الغزالى- الناشر/ دار السلام- القاهرة- ط/ أولى- عام 1417هــ.

    د- الفقه الحنبلى:

    76.          أخصر المختصرات في الفقه على مذهب أحمد بن حنبل تأليف/ محمد بدر الدين بن بلبان الدمشقى تحقيق/ محمد ناصر العجمى- الناشر/ دار البشائر الإسلامية- بيروت- ط/ أولى- عام 1416.

    77.       الإنصاف في معرفة الراجح من مسائل الخلاف، للشيخ/ علاء الدين على بن سليمان بن أحمد المرداوى، المتوفى سنة 885هــ- تحقيق/ محمد حامد الفقى- الناشر/ دار إحياء التراث العربى- بيروت- د.ت.

    78.       دليل الطالب على مذهب الإمام المبجل أحمد بن حنبل للشيخ/ مرعى بن يوسف الحنبلى- الناشر/ المكتب الإسلامي- بيروت- ط/ ثانية عام 1389هــ.

    79.  الروض المربع بشرح الزاد المستنقع، للعلامة/ منصور بن يونس بن إدريس البهوتى- الناشر/ مكتبة الرياض الحديثة- السعودية- عام 1390هــ.

    80.  زاد المستنقع تأليف/ موسى بن أحمد بن سالم المقدسى الحنبلى أبو النجا تحقيق/ على محمد بن عبد العزيز الهندى- الناشر/ مكتبة النهضة الحديثة- مكة المكرمة- د.ت.

    81.  شرح منتهى الإرادات، للشيخ العلامة/ منصور بن يونس بن
    إدريس البهوتى- الناشر/ عالم الكتب- بيروت- ط/ ثانية- عام 1996م.

    82.  الكافى في فقه الإمام أحمد، للإمام/ عبد الله بن قدامة المقدسى- الناشر/ المكتب الإسلامي- بيروت- د.ت.

    83.  كتب ورسائل وفتاوى بن تيمية في الفقه- تحقيق/ عبد الرحمن بن محمد النجدى- الناشر/ مكتبة ابن تيميه- ط/ ثانية- د.ت.

    84.  كشاف القناع، للشيخ/ منصور بن يونس بن إدريس البهوتى- تحقيق/ هلال مصيلحى مصطفى- الناشر/ دار الفكر- بيروت- عام 1402هــ.

    85.  المبدع في شرح المقنع، لأبى إسحاق برهان الدين إبراهيم بن محمد بن عبد الله ابن محمد بن مفلح المؤرخ الحنبلى، المتوفى سنة 884هــ.

    86.  مختصر الإنصاف والشرح الكبير، تأليف/ محمد بن عبد الوهاب تحقيق عبد العزيز بن زيد الرومى وآخرون- الناشر/ مطابع الرياض- الرياض- ط/ أولى- د.ت.

    87.  مطالب أولى النهى في شرح غاية المنتهى، تأليف/ مصطفى السيوطى الرحيبانى- الناشر/ المكتب الإسلامي- دمشق- عام 1961م.

    88.  المغنى، للإمام/ موفق الدين أبى محمد عبد الله بن أحمد بن محمد بن قدامة المقدسى، المتوفى سنة 620هــ- الناشر/ دار الفكر- بيروت- ط/ أولى- عام 1405هــ.

    89. منار السبيل في شرح الدليل على مذهب الإمام أحمد، للشيخ إبراهيم ابن محمد بن سالم بن ضويان تحقيق/ عصام القلعجى- الناشر/ مكتبة المعارف- الرياض- ط/ ثانية- عام 1405هــ.

     

    هـ- الفقه الظاهرى:

     

    90.  المحلى، للإمام/ على بن أحمد بن سعيد بن حزم الظاهرى المتوفى 456هــ- تحقيق/ لجنة إحياء التراث العربى- الناشر/ دار الآفاق الجديدة- بيروت- (د.ت).

    خامساً: كتب الأصول:

     

    91. الأشباه والنظائر، تأليف/ عبد الرحمن بن أبى بكر السيوطى- الناشر/ دار الكتب العلمية- بيروت- ط/ أولى- عام 1403هــ.

    92. شرح القواعد الفقهية، تأليف/ أحمد بن الشيخ محمد الزرقا- الناشر/ دار القلم- دمشق- سوريا- ط/ ثانية- عام 1409هــ- 1989م.

    93. الفروق، تأليف/ أسعد بن محمد بن الحسن النيسابورى الكرابيسى- تحقيق د/محمد طموم- الناشر/ وزارة الأوقاف والشئون الإسلامية- الكويت- ط/ أولى- عام 1402هــ.

    94. المنثور في القواعد، تأليف/ محمد بن بهادر الزركشى- تحقيق
    د/ تيسير فائق أحمد- الناشر/ وزارة الأوقاف والشئون الإسلامية- الكويت- ط/ ثانية- عام 1405هــ.

    سادساً: كتب اللغة والمعاجم:

     

    95.تاج العروس من جواهر القاموس، تأليف/ محمد مرتضى الحسينى الزبيدى الناشر/ دار الهداية- د ت.

    96.تهذيب اللغة، تأليف/ أبو منصور محمد بن أحمد الأزهرى، تحقيق/ محمد عوض مرعب، الناشر/ دار إحياء التراث العربى- بيروت- ط/أولى- عام 2001م.

    97.لسان العرب، تأليف/ محمد بن مكرم بن منظور الأفريقى المصرى، الناشر/ دار صادر- بيروت- ط/أولى- د.ت.

    98.مختار الصحاح، تأليف/ محمد بن أبى بكر عبد القادر الرازى، تحقيق/ محمود خاطر، الناشر/ مكتبة لبنان- بيروت- عام 1415هــ/ 1995م.

    سابعاً: مراجع عامة:

    99.أثر التحكيم في الفقه الإسلامي د/ عبدالمجيد محمد السوسوة- بحث منشور بمجلة الشـريعة والقانون- العدد الثاني والعشرون- ذو القعدة 1425هــ- يناير 2005م.

    100.                      أصول علم القضاء (قواعد المرافعات في التنظيم القضائى والدعوى والاختصاص- دراسة مقارنة بالفقه الإسلامي وبأنظمة المملكة العربية السعودية) د/ عبدالرحمن عياد- عام 1401هــ- 1981م.

    101.                      التحكيم الاختياري والإجبارى د/ أحمد أبو الوفا- الناشر/ منشاة المعارف- الإسكندرية- مصر- ط/ خامسة- عام 2001م.

    102.                      التحكيم في الشـريعة الإسلامية د/ إسماعيل الأسطل- الناشر/ مكتبة النهضة العربية- القاهرة.

    103.                      التحكيم في الشـريعة الإسلامية د/ عبدالله الخنين- ط/ أولى-
    عام 1420هــ.

    104.                      التحكيم في الشـريعة الإسلامية- والنظم الوضعية د/ عواد أحمد البرقانى- الناشر/ مكتبة دار الإيمان- المدينة المنورة- السعودية- ط أولى- عام 1994م.

     

    105.                      التحكيم في القانون اليمنى دراسة مقارنة في الفقه الإسلامي والأنظمة الوضعية د/ نجيب أحمد عبدالله- رسالة دكتوراه مقدمة لكلية الحقوق- جامعة الإسكندرية- عام 1996م.

    106.                      التحكيم في المملكة العربية السعودية د/ محمد بن ناصر البجاد- الناشر/ معهد الإدارة العامة- الرياض- السعودية- عام 1420هــ.

    107.                      التحكيم في النظام السعودى على ضوء الفقه الإسلامي د/ خالد بن عبدالعزيز محمد الدخيل- رسالة ماجستير مقدمة لقسم التشريع الجنائى الإسلامي بكلية الدراسات العليا- جامعة نايف للعلوم الأمنية- عام 1425هــ/ 2004م.

    108.                      التحكيم في ضوء أحكام الشـريعة الإسلامية د/ قدرى محمد محمود- الناشر/ دار الصميعى- الرياض- ط/ أولى- عام 1430هــ- 2009م.

    109.                      الجديد في التحكيم في الدول العربية د/ عمرو الفقى- الناشر/ المكتب الجامعى الحديث- الإسكندرية- مصر- عام 1410هــ- 1990م.

    110.                      حجية الحكم القضائى بين الشـريعة والقانون د/ محمد نعيم ياسين- الناشر/ دار الوفاء- عمان- عام 1984م.

    111.                      الضوابط الشرعية للتحكيم د/ صالح بن محمد الحسن- الناشر/ مطبعة النرجس- الرياض- عام 1417هــ.

    112.                      عقد التحكيم في الفقه الإسلامي والقانون الوضعى د/ قحطان الدورى- الناشر/ دار الفرقان للنشر والتوزيع- عمان- عام 1422هــ.

    113.                      المدخل الفقهى العام د/ مصطفى الزرقا- الناشر/ دار القلم- دمشق- ط/ أولى/ عام 1418هــ.

    114.                      مفهوم التحكيم د/ سيد أحمد محمود أحمد- الناشر/ دار النهضة العربية- القاهرة ط/ أولى- عام 2003م.

    115.                      نظام القضاء في الشـريعة الإسلامية د/ عبدالكريم زيدان- الناشر/ مؤسسة الرسالة- بيروت- ط/ ثالثة- عام 1995م.

     

     

     

     

    References:

     

    1: alquran alkarim: jal man 'anzalahu.

    2: kutub altafsir:

    • 'ahkam alqurani, talifu/ hujat al'iislam 'ahmad bin ealaa alraazaa aljasas alhanfaa tahqiqu/ muhamad alsaadiq qamhawaa- alnaashir/ dar 'iihya' alturath aleurbaa- bayrut- eam 1405h.
    • tafsir albahr almuhayti, talifu/ muhamad bin yusif alshahir bi'abaa hayan al'andalsaa tahqiq alshaykhi/ eadil eabd almawjud wakhrun- alnaashir/ dar alkutub aleilmiati- bayrut- ta/ 'uwlaa- eam 1422hi 2001m.
    • tafsir albaghwaa, lil'iimami/ 'abaa muhamad alhusayn bin maseud alfaraa' albaghuaa, almutawafaa sanatan 516hi tahqiqu/ khalid eabd alrahman aleak alnaashir/ dar maerifati- bayrut- dat.
    • altafsir alkabir 'aw mafatih alghib, talifu/ fakhr aldiyn muhamad bin eumar altamimaa alraazaa alshaafieaa alnaashir/ dar alkutub aleilmiat - bayrut- ta/ 'uwlaa- eam 1412h/ 2000m.

    3: kutub alsuna washuruhiha:

    • albahr alzukhar almusamaa bimusnad albazaar, talifu/ 'abu bakr 'ahmad bin eamrw bin eabdalkhaliq albazaar- tahqiq du/ mahfuz alrahman zayn allah- alnaashir/ muasasat eulum alqurani, maktabat aleulum walhakmi- bayrut, almadaniati- ta/ 'uwlaa- eam 1409h.
    • albadr almunir faa takhrij al'ahadith waluathar alwaqieat faa alsharh alkabiri, talifu/ siraj aldiyn 'abaa hafs eumar bin 'ahmad al'ansaraa alshaafieaa almaeruf biaibn almilqan, tahqiqa/ mustafaa 'abawalghit wakhrun alnaashir/ dar alhijrat lilnashr waltawziei- alrayad- alsaeudiati- ta/ 'uwlaa- eam 1425h- 2004m.
    • tuhifat almuhtaj 'iilaa 'adilat alminhaj talifu/ eumar bin ealaa bin 'ahmad alwadiashaa al'andalsaa- tahqiqu/ eabdallah bin saed alluhyanaa- alnaashir/ dar hara'i- makat almukaramati- ta/ 'uwlaa- eam 1406h.
    • talkhis alhabir faa 'ahadith alraafieaa alkabira, talifu/ 'ahmad bin ealaa bin hajar 'abu alfadl aleasqalanaa- tahqiqu/ alsayid eabdallah hashim alyamanaa- alnaashir/ almadinat almunawarati- eam 1384h- 1964m.
    • tanqih tahqiq 'ahadith altaeliqi, talifu/ shams aldiyn muhamad bin 'ahmad bin eabdalhadaa alhanbalaa- tahqiqu/ 'ayman salih shaeban- alnaashir/ dar alkutub aleilmiati- bayrut- ta/ 'uwlaa- eam 1998m.
    • khulasat albadr almunir, talifu/ eumar bin ealaa bin almulaqan al'ansaraa- almutawafaa sanat 804hi- tahqiqu/ hudaa eabd almajid alsalfaa- alnaashir/ maktabat alrishdi- alrayad- ta/ 'uwlaa- eam 1410h.
    • dhakhirat alhafazi, talifu/ muhamad bin tahir almiqdasaa- alnaashir/ dar alsalaf- alriyad- ta/ 'uwlaa-eam 1416h/ 1996m.
    • sunan aibn majah, talifu/ alhafiz muhamad bin yazid alqazwaynaa, almutawafaa sanat 275hi- tahqiqu/ muhamad fuaad eabd albaqaa- alnaashir/ dar alfikri- bayrut- (di.t).
    • sunan 'abaa dawud, lil'iimami/ sulayman bin al'asheat 'abu dawud alsajistanaa almutawafaa sanatan 275hi- tahqiqu/ muhamad mahyaa aldiyn eabd alhumidi- alnaashir/ dar alfikri- bayrut.
    • alsunan alkubraa lilbihiqaa, lil'iimami/ 'ahmad bin alhusayn bin ealaa bin musaa 'abu bakr albihiqaa almutawafaa sanat 458h- tahqiqu/ muhamad eabd alqadir eataa- alnaashir/ maktabat dar albazi- makat almukaramati- eam 1414h/ 1994m.
    • shih aibn hiban, lil'iimami/ muhamad bin hibaan bin 'ahmad 'abu hatim altamimaa albustaa almutawafaa 354hi- tahqiqu/ shueayb al'arnawuwta- alnaashir/ muasasat alrisalati- bayrut- ta/ thaniatan- eam 1414h/ 1993m.
    • shih albukharaa, lil'iimami/ muhamad bin 'iismaeil albukharaa almutawafaa sanat 256h- tahqiq du/ mustafaa dib albugha- alnaashir/ dar abn kathir- bayrut- tu/ thalithatun- eam 1407h/ 1987m.
    • shih muslimun, lil'iimami/ alhafiz muslim bin alhajaaj alqushayraa alniysabwraa almutawafaa sanat 261h- tahqiqu/ muhamad fuad eabd albaqaa- alnaashir/ dar 'iihya' alturath aleurbaa- bayrut- (di.t).
    • eumdat alqaraa sharh sahih albukharaa, talifu/ badr aldiyn mahmud bin 'ahmad aleaynaa- alnaashir/ dar 'iihya' alturath aleurbaa- bayrut- (di.t).
    • eun almaebud, lilshaykhi/ muhamad shams alhaqi aleazim abadaa 'abu altayib- alnaashir/ dar alkutub aleilmiati- bayrut- ta/ thaniatan- eam 1415h.
    • majmae alzawayid wamanbae alfawayidi, talifu/ ealaa bn 'abaa bakr alhaythumaa almutawafaa sanat 807h- alnaashir/ dar alrayaan liltarathi- alqahirati- eam 1407h.
    • marqaat almafatih sharh mishkaat almasabihi, talifu/ ealaa bin sultan muhamad alqaraa- tahqiqu/ jamal eitanaa- alnaashir/ dar alkutub aleilmiati- bayrut- ta/ 'uwlaa- eam 1422h/ 2001m.
    • alimustadrak ealaa alsahihayni, lil'iimami/ muhamad bin eabd allah 'abu eabd allah alhakim alnaysaburaa- alnaashir/ dar alkutub aleilmiati- bayrut- ta/ 'uwlaa- eam 1411h/ 1990m.
    • msnid al'iimam 'ahmad, lil'iimami/ 'ahmad bin hanbal 'abu eabd allah alshshybanaa almutawafaa sanat 241h- alnaashir/ muasasat qurtibata- misr (di.t).
    • musanaf abn 'abaa shibata, lil'iimami/ eabd allh bin muhamad bin 'abaa shibat alkufaa almutawafaa sunat 235hi- tahqiqu/ kamal yusif alhut- alnaashir/ maktabat alrushdi- alrayad- ta/ 'uwlaa- eam 1409h.
    • almuejam al'awsata, lil'iimami/ sulayman bin 'ahmad altabranaa almutawafaa sanat 360hi- tahqiqu/ tariq bin eawad allah bin muhamadi, eabd almuhsin bin 'iibrahim alhusaynaa- alnaashir/ dar alharmayni- alqahirati- eam 1415h.
    • almuejam alkabiri, lil'iimami/ sulayman bin 'ahmad altabranaa almutawafaa sanat 360hi- tahqiqu/ hamdaa eabd almajid alsalfaa- alnaashir/ maktabat aleulum walhikmi- almusil- ta/ thaniatan- eam 1404hi 1983m.
    • nil al'awtar sharh muntaqaa al'akhbar min 'ahadith sayid al'akhyari, lil'iimami/ muhamad bin ealaa bin muhamad alshukanaa, almutawafaa sanat 1255h- alnaashir/ dar aljil- birut- eam 1973m.

    4: kutub alfiqh al'iislami:

    alfiqh alhanafi:

    • albahr alraayiq sharh kanz aldaqayiqi, lilealaamati/ zayn aldiyn bin najim alhanfaa almutawafaa sanat 970h- alnaashir/ dar almaerifati- bayrut- ta/ thaniati- da.t.
    • badayie alsanayie faa tartib alsharayiei, lil'iimami/ eala' aldiyn 'abaa bikr bin maseud alkasanaa alhanfaa almutawafaa sanatan 587h- alnaashir/ dar alkitaab aleurbaa- bayrut- ta/ thaniatan- eam 1982m.
    • tabiin alhaqayiq sharh kanz aldaqayiqi, lilealaamati/ fakhr aldiyn euthman bin ealaa alzayleaa alhanfaa almutawafaa sanatan 743h- alnaashir/ dar alkitaab al'iislamaa- alqahirati- eam 1313h.
    • tahifat alfuqaha'i, talifu/ eala' aldiyn alsamarqandaa- alnaashir/ dar alkutub aleilmiati- bayrut- ta/ 'uwlaa- eam 1405h- 1984m.
    • hashiat aibn eabdin, almusamaaat bihashiat radi almuhtari/ limuhamad 'amin alshahir biaibn eabidin almutawafaa sanat 1252h- ealaa aldur almukhtar sharh tanwir al'absari, lilshaykhi/ muhamad eala' alhasakafaa almutawafaa sanat 1088h- alnaashir/ dar alfikri- bayrut- eam 1421h-2000m.
    • darar alhukaam sharh majalat al'ahkami, talifu/ ealaa haydar- alnaashir/ dar alkutub aleilmiati- bayrut- (da.t).
    • sharh fath alqudiri, lil'iimami/ kamal aldiyn muhamad bin eabd alwahid alsaywasaa thuma alsakandraa almaeruf biaibn alhamam, almutawafaa sanat 981hi ealaa alhidayat sharh bidayat almubtadaa- alnaashir/ dar alfikri- bayrut- ta/ thaniatan- (da.t).
    • sharh majalat al'ahkami, talifu/ salim rustum- alnaashir/ dar 'iihya' alturath aleurbaa- bayrut- ta/ thalithatan- eam 1406h.
    • alfatawaa alhindiat faa madhhab al'iimam al'aezam 'abaa hanifat alnueman, talifu/ alshaykh nizam wajamaeat min eulama' alhind - alnaashir/ dar alfikri- bayrut- eam 1411h/ 1991m.
    • almabsuta, lil'iimami/ shams aldiyn alsirakhsaa, alnaashir/ dar almaerifati- bayrut- (da.t).
    • matn bidayat almubtadaa faa fiqh al'iimam 'abaa hanifat, talifi/ burhan aldiyn ealaa bin 'abaa bikr bin eabdialjalil almarghinanaa- alnaashir/ maktabat wamatbaeat muhamad ealaa sabih- alqahira.
    • majmae al'anhar sharh multaqaa al'abhar, talifu/ eabd alrahman bin muhamad bin sulayman almaeruf bishaykhaa zadat, kharraj 'ahadithah wayatahi/ khalil eimran almansur - alnaashir/ dar alkutub aleilmiati- bayrut- ta/ 'uwlaa- eam 149h/1998m.
    • miein alhukaam fima yataradad bayn alkhasmayn min al'ahkami, talifu/ eala' aldiyn 'abaa alhasan ealaa bin khalil altarabulsaa alhanfaa- alnaashir/ albabaa alhalbaa- alqahirati- ta/ thaniatan- eam 1393h/1973m.
    • alhidayat sharh albidayati, li'abaa alhasan ealaa bin 'abaa bikr bin eabd aljalil alrishdanaa almirghinanaa- alnaashiru/ almaktabat al'iislamiatu- bayrut- (da.t).

    alfiqh almalki:

    • alaistidhkar aljamie limadhahib fuqaha' al'amsari, talifu/ 'abu eumar yusif bin eabdallah bin eabdalbir alqurtabaa- tahqiqu/ salim muhamad eataa, muhamad ealaa mueawad- alnaashir/ dar alkutub aleilmiati- bayrut- ta/ 'uwlaa- eam 2000m.
    • bidayat almujtahid wanihayat almuqtasidi, talifu/ muhamad bin 'ahmad bin muhamad bin rushd alqurtabaa- alnaashir/ dar alkutub aleilmiati- bayrut- ta/ eashiratan- eam 1988m.
    • altaj wal'iiklil limukhtasar saydaa khalil, lilshaykhi/ muhamad bin yusif bin 'abaa alqasim aleabudraa alshahir bialmawaqi, almutawafaa sanat 897h- alnaashir/ dar alfikri- bayrut- ta/ thaniatan- eam 1398h.
    • tabsirat alhukaam faa 'usul al'aqdiat wamanahij al'ahkami, lilealamati/ burhan aldiyn 'abaa alwafa' 'iibrahim bin al'iimam shams aldiyn 'abaa eabd allah muhamad bin farhun alyaeumraa almalkaa- alnaashir/ dar alkutub aleilmiati- bayrut- (da.t).
    • hashiat aldusuqaa ealaa alsharh alkabiri, lilshaykhi/ muhamad earafat aldusuqaa- tahqiqu/ muhamad ealish- alnaashir/ dar alfikri- bayrut- (di.t).
    • diwan al'ahkam alkubraa, talifu/ eisaa bin sahl al'asdaa almalkaa- tahqiqu/ rashid alnueaymaa- alnaashir/ sharikat alsafahat aldhahabiati- ta/ 'uwlaa- eam 1417h.
    • aldhakhirati, lilshaykhi/ shihab aldiyn 'ahmad bin 'iidris alqarafaa- tahqiqu/ muhamad hajaa- alnaashir/ dar algharba- bayrut- eam 1994m.
    • sharah alzarqanaa ealaa mukhtasar khalil lilshaykhi/ alzarqanaa- alnaashir/ dar alfikri.
    • alsharh alkabiri, li'abaa albarkati/ saydaa 'ahmad aldirdir- tahqiqa/ muhamad ealish- alnaashir/ dar alfikri- bayrut- (di.t).
    • sharah almanhaj almuntakhab 'iilaa qawaeid almadhhaba, talifu/ 'ahmad bin ealaa almanjur- tahqiqa/ muhamad alshaykh al'amin- alnaashir/ dar eabdallah alshanqitaa.
    • sharh mayarati, lilshaykhi/ muhamad bin 'ahmad bin muhamad almalkaa- tahqiqu/ eabd allatif hasan eabdalrahman- alnaashir/ dar alkutub aleilmiati- bayrut- ta/ 'uwlaa- eam1420h/2000m.
    • eaqad aljawahir althaminat faa madhhab ealam almadinati, lil'iimami/ jalal aldiyn eabd allah bin najm bin shasi, almutawafaa sanat 616h- tahqiq du/ muhamad 'abu al'ajfan, 'a/ eabd alhafiz mansur- alnaashir/ dar algharb al'iislamaa- alrayad- ta/ 'uwlaa- eam 1415h/1995m.
    • manah aljalil sharh ealaa mukhtasar khalil- talif alshaykhi/ muhamad ealish- alnaashir/dar alfikri- bayrut- eam 1409h- 1989m.
    • mawahib aljalil lisharh mukhtasar khalil, li'iimam almalikiti/ 'abaa eabd allah muhamad bin muhamad bin eabdalrahman almaghrabaa almaeruf bialhatabi- alnaashir/ dar alfikri- bayrut- ta/ thaniatan- eam 1398h.

    alfiqh alshaafieaa:

    • adab alqadaa liaibn alqasi: 'abaa aleabaas 'ahmad bin 'abaa 'ahmad altabraa- tahqiqu/ husayn aljaburaa- alnaashir/ maktabat alsadiyqi- altaayif- ta/ 'uwlaa- eam 1409h.
    • 'adab alqada'i, liaibn 'abaa aldam: alqadaa shihab aldiyn 'abaa 'iishaq 'iibrahim bin eabdallah alhamwaa- tahqiqa/ mahyaa hilal sarhan- alnaashir/ wizarat al'awqaf walshuyuwn aldiyniati- baghdad- ta/ 'uwlaa- eam 1404h.
    • al'iiqnae faa hali 'alfaz 'abaa shujaea, lilshaykhi/ alshirbinaa alkhatib- alnaashir/ dar alfikri- bayrut- eam 1415h.
    • al'umu lil'iimami/ muhamad bin 'iidris alshaafieaa- alnaashir/ dar almaerifati- bayrut - ta/ thaniatan - eam 1393h.
    • altanbih faa alfiqh alshaafieaa, lil'iimami/ 'abaa 'iishaq alshiyrazaa- tahqiqa/ kamal aldiyn 'ahmad haydar- alnaashir/ ealim alkutab- bayrut- ta/ 'uwlaa - eam 1403h.
    • hashiat 'iieanat altaalibin ealaa hali fath almueayan lisharh qurat aleayn bimuhimaat aldiyn, li'abaa bikr aibn alsayid muhamad shata aldimyataa- alnaashir/ dar alfikri- bayrut- da.t.
    • hashiat albijarmaa ealaa sharh manhaj altulaabi, lilshaykhi/ sulayman bin eumar bin muhamad albijarmaa- alnaashiru/ almaktabat al'iislamiatu- diar bakr- turkia- da.t.
    • hashiat eumayrat, talifu/ shihab aldiyn 'ahmad alrulsaa almulaqab bieumirat- tahqiqu/ maktab albuhuth waldirasati, alnaashir/ dar alfikri- bayrut- ta/ 'uwlaa- eam 1419h- 1998m.
    • alhawaa alkabir faa fiqh madhhab al'iimam alshaafieaa, lil'iimami/ ealaa bin muhamad bin habib almawardaa almutawafaa sanat 450h, tahqiq alshaykh/ ealaa muhamad mueawad, alshaykh/ eadil 'ahmad eabd almawjud- alnaashir/ dar alkutub aleilmiati- bayrut ta/ 'uwlaa 1419hi - 1999m.
    • hawashaa alsharwanaa ealaa tuhfat almuhtaj bisharh alminhaji, talifu/ eabdalhamid alsharwanaa- alnaashir/ dar alfikri- bayrut.
    • rudat altaalibin waeumdat almuftina, lil'iimami/ 'abaa zakaria mahyaa aldiyn bin sharaf alnawwaa- almutawafaa sunat 676h- alnaashir/ almaktab al'iislamaa- bayrut- eam 1405h.
    • alsiraj alwahaaj ealaa matn alminhaji, lilealaamati/ muhamad alzuhraa alghamarawaa- alnaashir/ dar alfikri- bayrut- eam 1997m.
    • alfatawaa alfiqhiat alkubraa, talifu/ abn hajar alhiitmaa- alnaashir/ dar alfikri- bayrut- eam 1997m.
    • kifayat al'akhyar faa hali ghayat alakhtisari, lilshaykhi/ taqaa aldiyn 'abaa bikr bin muhamad alhusaynaa alhusaynaa aldimashqaa alshaafieaa- tahqiqu/ ealaa eabd alhamid baltajaa, muhamad wahabaa sulayman- alnaashir/ dar alkhayri- dimashqa- ta/ 'uwlaa- eam 1994ma..
    • almueanaa albadieat faa maerifat aikhtilaf 'ahl alsharieati, talif al'iimami/ jamal aldiyn muhamad bin eabdallah alriymaa- tahqiq du/ muhamad eabdalwahid alshujaei- alnaashir/ wizarat althaqafat walsiyahati- sanea'- eam 1425h- 2004m.
    • mughanaa almuhtaj 'iilaa maerifat mueanaa 'alfaz alminhaji, lilshaykhi/ shams aldiyn muhamad bin alkhatib alshirbaynaa, alnaashir/ dar alfikri- bayrut- (dti).
    • almuhadhab faa fiqh al'iimam alshaafieaa, lil'iimami/ 'abaa 'iishaq 'iibrahim bin ealaa bin yusif alfiruz abadaa alshiyraa, almutawafaa sanat 476hi alnaashir/ dar alfikri.
    • nihayat alzayn faa 'iirshad almubtadiiyni, talifu/ muhamad bin eumar bin ealaa bn nawwaa aljawaa- alnaashir/ dar alfikri- bayrut- ta/ 'uwlaa- da.t.
    • nihayat almuhtaj 'iilaa sharh alminhaji, lil'iimami/ shams aldiyn muhamad bin 'abaa aleabaas 'ahmad bin hamzat bin shihab aldiyn alrumlaa, almutawafaa sanat 1400h- alnaashir/ dar alfikr - bayrut- 1404hi / 1984m.
    • alwasit faa almadhhabi, lilshaykhi/ muhamad muhamad alghazalaa- alnaashir/ dar alsalami- alqahirati- ta/ 'uwlaa- eam 1417h.

     

    alfiqh alhanbali:

    • 'akhsar almukhtasarat faa alfiqh ealaa madhhab 'ahmad bin hanbal talifi/ muhamad badr aldiyn bin balban aldimashqaa tahqiqa/ muhamad nasir aleajmaa- alnaashir/ dar albashayir al'iislamiati- bayrut- ta/ 'uwlaa- eam 1416.
    • al'iinsaf faa maerifat alraajih min masayil alkhilafi, lilshaykhi/ eala' aldiyn ealaa bin sulayman bin 'ahmad almardawaa, almutawafaa sanat 885hi- tahqiqu/ muhamad hamid alfuqaa- alnaashir/ dar 'iihya' alturath aleurbaa- bayrut- da.t.
    • dalil altaalib ealaa madhhab al'iimam almubajil 'ahmad bin hanbal lilshaykhi/ mareaa bin yusif alhunbalaa- alnaashir/ almaktab al'iislamaa- bayrut- ta/ thaniatan eam 1389h.
    • alrawd almurabae bisharh alzaad almustanqiei, lilealaamati/ mansur bin yunis bin 'iidris albuhutaa- alnaashir/ maktabat alriyad alhadithati- alsueudiati- eam 1390h.
    • zad almustanqae talifu/ musaa bin 'ahmad bin salim almaqdasaa alhunbulaa 'abu alnaja tahqiqu/ ealaa muhamad bin eabd aleaziz alhindaa- alnaashir/ maktabat alnahdat alhadithati- makat almukaramati- da.t.
    • sharah muntahaa al'iiradat, lilshaykh alealaamati/ mansur bin yunus bin 'iidris albuhutaa- alnaashir/ ealim alkutab- bayrut- ta/ thaniatan- eam 1996m.
    • alkafaa faa fiqh al'iimam 'ahmad, lil'iimam/ eabd allah bin qidamat almiqdasaa- alnaashiru/ almaktab al'iislamaa- bayrut- da.t.
    • kutab warasayil wafatawaa bn taymiat faa alfiqah- tahqiqu/ eabd alrahman bin muhamad alnajdaa- alnaashir/ maktabat abn taymihi- tu/ thaniati- da.t.
    • kshaf alqanaei, lilshaykhi/ mansur bin yunis bin 'iidris albahutaa- tahqiqu/ hilal musilihaa mustafaa- alnaashir/ dar alfikri- bayrut- eam 1402h.
    • almubdie faa sharh almuqaniei, li'abaa 'iishaq burhan aldiyn 'iibrahim bin muhamad bin eabd allh bin muhamad bin muflih almuarikh alhunibalaa, almutawafaa sanat 884h.
    • mukhtasar al'iinsaf walsharh alkabira, talifu/ muhamad bin eabd alwahaab tahqiq eabd aleaziz bin zayd alruwmaa wakhrun- alnaashir/ matabie alrayad- alrayad- ta/ 'uwlaa- da.t.
    • matalib 'uwlaa alnahaa faa sharh ghayat almuntahaa, talifu/ mustafaa alsuyutaa alrahibanaa- alnaashir/ almaktab al'iislamaa- dimashqa- eam 1961m.
    • almighanaa, lil'iimami/ muafaq aldiyn 'abaa muhamad eabd allah bin 'ahmad bin muhamad bin qudamat almiqdasaa, almutawafaa sanat 620h- alnaashir/ dar alfikri- bayrut- ta/ 'uwlaa- eam 1405h.
    • manar alsabil faa sharh aldalil ealaa madhhab al'iimam 'ahmad, lilshaykh 'iibrahim aibn muhamad bin salim bin duyan tahqiqa/ eisam alqalaeajaa- alnaashir/ maktabat almaearifi- alrayad- ta/ thaniati- eam 1405h.

    alfiqh alzaahiri:

    • almihalaa, lil'iimami/ ealaa bin 'ahmad bin saeid bin hazm alzaahraa almutawafaa 456hi- tahqiqu/ lajnat 'iihya' alturath alearbaa- alnaashir/ dar alafaq aljadidati- bayrut- (di.t).

    5: kutub al'usul:

    • al'ashbah walnazayir, talifu/ eabd alrahman bin 'abaa bakr alsuyutaa- alnaashir/ dar alkutub aleilmiati- bayrut- ta/ 'uwlaa- eam 1403h.
    • sharh alqawaeid alfiqhiati, talifu/ 'ahmad bin alshaykh muhamad alzarqa- alnaashir/ dar alqalami- dimashqa- suria- ta/ thaniatan- eam 1409h- 1989m.
    • alfuruq, talifu/ 'asead bin muhamad bin alhasan alnnysaburaa alkarabisaa- tahqiq du/muhamad tamum- alnaashir/ wizarat al'awqaf walshuyuwn al'iislamiati- alkuaytu- ta/ 'uwlaa- eam 1402h.
    • almanthur faa alqawaeidi, talifu/ muhamad bin bihadir alzarkashaa- tahqiq du/ taysir fayiq 'ahmadu- alnaashir/ wizarat al'awqaf walshuyuwn al'iislamiati- alkuaytu- ta/ thaniatan- eam 1405h.

    6: kutub allugha walmaeajim:

    • taj alearus min jawahir alqamusa, talifu/ muhamad murtadaa alhusaynaa alzubaydaa alnaashir/ dar alhidayati- d t.
    • tahdhib allughati, talifu/ 'abu mansur muhamad bin 'ahmad al'azharaa, tahqiqu/ muhamad eawad mureib, alnaashir/ dar 'iihya' alturath aleurbaa- bayrut- ta/'uwlaa- eam 2001m.
    • lisan alearbi, talifu/ muhamad bin makram bin manzur al'afriqaa almusraa, alnaashir/ dar sadr- bayrut- ta/'uwlaa- da.t.
    • mukhtar alsahahi, talifu/ muhamad bin 'abaa bikr eabd alqadir alraazaa, tahqiqu/ mahmud khatiru, alnaashir/ maktabat lubnan- bayrut- eam 1415h/ 1995m.

    7: marajie aama:

    • 'athar altahkim faa alfiqh al'iislamaa d/ eabdalmajid muhamad alsawsuat- bahath manshur bimajalat alsharieat walqanuni- aleadad althaanaa waleishruna- dhu alqaedat 1425h- yanayir 2005m.
    • 'usul eilm alqada' (qawaeid almurafaeat faa altanzim alqadayia waldaewaa walaikhtisasi- dirasat muqaranat bialfiqh al'iislamaa wabi'anzimat almamlakat alearabiat alsueudiati) du/ eabdalrahman eayad- eam 1401h- 1981m.
    • altahkim alaikhtiaraa wal'iijbaa d/ 'ahmad 'abu alwafa- alnaashir/ munshat almaearifi- al'iiskandiriati- misr- ta/ khamisatin- eam 2001m.
    • altahkim faa alsharieat al'iislamiat du/ 'iismaeil al'astalu- alnaashir/ maktabat alnahdat alearabiati- alqahirati.
    • altahkim faa alsharieat al'iislamiat da/ eabdallah alkhinin- ta/ 'uwlaa- eam 1420h.
    • altahkim faa alsharieat al'iislamiati- walnuzum alwadeiat da/ eawad 'ahmad albarqanaa- alnaashir/ maktabat dar al'iimani- almadinat almunawarati- alsaeudiati- t 'uwlaa- eam 1994m.
    • altahkim faa alqanun alyumnaa dirasat muqaranat faa alfiqh al'iislamaa wal'anzimat alwadeiat da/ najib 'ahmad eabdallah- risalat dukturah muqadimatan likuliyat alhuquqi- jamieat al'iiskandariati- eam 1996m.
    • altahkim faa almamlakat alearabiat alsaeudiat d/ muhamad bin nasir albijad- alnaashir/ maehad al'iidarat aleamati- alriyad- alsaeudiati- eam 1420h.
    • altahkim faa alnizam alsaeudaa ealaa daw' alfiqh al'iislamaa d/ khalid bin eabdialeaziz muhamad aldakhila- risalat majistir muqadimatan liqism altashrie aljanayia al'iislamaa bikuliyat aldirasat aleulya- jamieat nayif lileulum al'amniati- eam 1425h/ 2004m.
    • altahkim faa daw' 'ahkam alsharieat al'iislamiat da/ qudraa muhamad mahmud- alnaashir/ dar alsamieaa- alrayad- ta/ 'uwlaa- eam 1430h- 2009m.
    • aljadid faa altahkim faa alduwal alearabiat da/ eamru alfuqaa- alnaashiru/ almaktab aljamieaa alhadithi- al'iiskandiriata- misri- eam 1410h- 1990m.
    • hujiat alhukm alqadayia bayn alsharieat walqanun du/ muhamad naeim yasin- alnaashir/ dar alwafa'i- eaman- eam 1984m.
    • aldawabit alshareiat liltahkim du/ salih bin muhamad alhasani- alnaashir/ matbaeat alnarjisi- alrayad- eam 1417h.
    • eaqad altahkim faa alfiqh al'iislamaa walqanun alwadeaa da/ qahtan alduwraa- alnaashir/ dar alfurqan lilnashr waltawziei- eaman- eam 1422h.
    • almadkhal alfiqhaa aleamu du/ mustafaa alzarqa- alnaashir/ dar alqalami- dimashqa- ta/ 'uwlaa/ eam 1418h.
    • mafhum altahkim du/ sayid 'ahmad mahmud 'ahmadu- alnaashir/ dar alnahdat alearabiati- alqahirat ta/ 'uwlaa- eam 2003m.
    • nizam alqada' faa alsharieat al'iislamiat da/ eabdalkarim zidan- alnaashir/ muasasat alrisalati- bayrut- tu/ thalithatun- eam 1995m.