الأطر القانونية للواجبات الوظيفية لأعضاء هيئة التدريس بجامعة الأزهر / Legal Frameworks for the Functional Duties of Faculty Members at Al-Azhar University

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

مدينة القاهرة

المستخلص

تضطلع جامعة الأزهر بدور مؤثر وفاعل في نشر العلوم الشرعية واللغوية، والمعارف الإسلامية في ربوع العالمين العربي والإسلامي على السواء بوصفها رافدًا أصيلاً من روافد الأزهر الشريف، فضلا عن دورها في تزويد الأمتين العربية والإسلامية بعلماء أكفاء مؤهلين علميًّا ومهنيًّا لأداء رسالتهم في حفظ الدين والدعوة إلى سبيل الله بالحكمة والموعظة الحسنة.
ولا جرم أن تلك الغايات السامية اقتضت ضرورة تحلي علماء تلك الجامعة وأساتذتها الملقى على عاتقهم تلك المهام الجسام بصفات وسمات خاصة تمكنهم من أداء هذا الدور على الوجه الأمثل، وتحفظ لهم هيبتهم ووقارهم في نفوس الناس بوصفهم قدوة ومثلا تتطلع إليه أفئدة شتى في ربوع العالمين العربي والإسلامي.
وهو الأمر الذي تطلب من المشرع أن يستن من القواعد والأحكام في شأن واجبات أعضاء هيئة التدريس بتلك الجامعة العريقة ما يكفل تحقيق تلك الغايات السامية، وإن اختلفت في جوهرها ومضمونها في كثير من الأحيان مع تلك الواردة في قوانين التوظف العامة.
لذا فقد عُنيت هذه الدراسة بتناول أهم تلك الواجبات الوظيفية المفروضة على أعضاء هيئة التدريس بجامعة الأزهر على اختلاف مصادرها وتنوعها ما بين تشريعية وقضائية أو كليهما معا، وكذا الأطر القانونية الحاكمة لها، من خلال دراسة وتحليل القواعد المتميزة لهذه الواجبات وما تثيره هذه القواعد من إشكاليات وفروض قانونية، والآليات المقترحة لمعالجتها، واتجاهات القضاء بشأنها.
 
Al-Azhar University plays an influential and effective role in spreading Islamic law, linguistics, and knowledge throughout the Arab and Islamic worlds alike, as an authentic tributary of Al-Azhar Al-Sharif. In addition to its role in providing the Arab and Islamic nations with competent scholars, academically and professionally qualified to carry out their mission of preserving the religion and calling to the path of God with wisdom and good advice.
There is no doubt that these eminent objectives necessitated that the scholars and professors of this university, who are entrusted with these enormous tasks, possess special qualities and characteristics that enable them to perform this role in the best possible way, and that preserve their prestige and respect in the hearts of the people.
This required the legislator to establish rules and provisions regarding the duties of faculty members at this prestigious university, ensuring the achievement of these eminent objectives, even though their essence and content often differ from those contained in general employment laws.
Therefore, this study was concerned with addressing the most important of these functional duties imposed on faculty members at Al-Azhar University, with their various and diverse sources, as well as the legal frameworks governing. 

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


  • أولا: المعاجم والقواميس

    1) د/ أحمد مختار عبد الحميد عمر: معجم اللغة العربية المعاصرة- عالم الكتب الطبعة الأولى- 1429هـ/ 2008م.

    2) مرتضى الزبيدي: تاج العروس- دار الهداية.

    3) المعجم الوسيط- مجمع اللغة العربية بالقاهرة.

    ثانيا: المؤلفات

    1) مستشار/ إسلام توفيق الشحات، مستشار/ محمد شكرى أبو رحيل: المستخلص من إفتاء الجمعية العمومية لقسمي الفتوى والتشريع ولجان قسم الفتوى في تطبيق أحكام قانون الخدمة المدنية رقم 81 لسنة 2016 حتى سبتمبر 2020- دليل القاضي والمحامى والموظف الإداري- الطبعة الأولى- 2021م.

    2) د/ أنس جعفر: الوظيفة العامة- دار النهضة العربية- 2007م.

    3) د/ جابر جاد نصار: أصول وفنون البحث العلمي- دار النهضة العربية- الطبعة الثالثة- 2005م.

    4) مستشار/ جلال أحمد الأدغم: التأديب في ضوء قضاء محكمتي الطعن النقض- الإدارية العليا- دار الكتب القانونية ودار شتات للنشر والبرمجيات- المحلة الكبرى- 2009م.

    5) د/ جلال ثروت: نظم القسم العام في قانون العقوبات- 1999م.

    6) د/ حامد محمد أبو طالب: منهج البحث العلمي- دار الكتاب الجامعي- 2420هـ/ 2000م.

    7) د/ سليمان محمد الطماوى: القضاء الإداري- الكتاب الثالث- قضاء التأديب- دراسة مقارنة- دار الفكر العربي- الطبعة الثالثة- 1987م.

    8) مستشار/ سمير صادق: قرارات وأحكام التأديب في ميزان الإدارية العليا- الهيئة المصرية العامة للكتاب- 1985م.

    9) د/ شعبان عبد الحكيم سلامة: الأمر الرئاسي في القانون الإداري والفقه الإسلامي- دراسة مقارنة- دار الفكر الجامعي- الإسكندرية- 2011م.

    10) د/ عاصم أحمد عجيلة: طاعة الرؤساء وحدودها في الوظيفة العامة- إداريًا. تأديبيًا. جنائيًا. مدنيًا- عالم الكتب- الطبعة الخامسة- 1421هـ/ 2000م.

    11) د/ على عبد الفتاح محمد خليل: الموظف العام وممارسة الحرية السياسية- الطبعة الأولى- دار النهضة العربية- 2002م.

    12) د/ فوزية عبد الستار: شرح قانون العقوبات- القسم العام- دار النهضة العربية- 1987م.

    13) د/ محمد إبراهيم الدسوقي على: موانع مساءلة الموظف العام إداريًا وجنائيًا- دار النهضة العربية- 2019م.

    14) د/ محمد جودت الملط: المسئولية التأديبية للموظف العام- دار النهضة العربية- 1967م.

    15) د/ محمد زكى أبو عامر: قانون العقوبات- القسم العام- منشأة المعارف- الإسكندرية- 1993م.

    16) د/ محمد فائق الجوهري: المسئولية الطبية في قانون العقوبات- دار الجوهري للطبع والنشر- القاهرة- 1951م.

    17) د/ محمود نجيب حسنى: شرح قانون العقوبات- القسم العام- النظرية العامة للجريمة- دار النهضة العربية- 1965م.

    ثالثا: الرسائل العلمية

    1) د/ آمال عثمان: الخبرة في المسائل الجنائية- رسالة مقدمة إلى كلية الحقوق جامعة القاهرة- 1964م.

    2) د/ سبهان عبد الله يونس الحمادى: حدود ممارسة الموظف العام للحقوق والحريات الأساسية- دراسة مقارنة (العراق- مصر- فرنسا)- رسالة دكتوراة مقدمة إلى كلية الحقوق- جامعة عين شمس- 2016م.

    3) د/ مصطفى فرج ضو عبد الرحمن: النظام القانوني لتأديب أعضاء هيئة التدريس بالجامعات والرقابة عليها- دراسة مقارنة بين التشريعين الليبي والمصري- رسالة دكتوراة مقدمة إلى كلية الحقوق- جامعة الإسكندرية- 2019م.

    4) د/ نهال سيد عفيفي قاسم نوار: التزام الموظف العام بالكشف عن ذمته المالية (تطبيقاته وأثره في محاربة الفساد الإداري في النظم الإدارية الحديثة)- رسالة دكتوراة مقدمة إلى كلية الحقوق- جامعة عين شمس- 1444هـ/ 2022م.

    رابعا: المقالات القانونية والأبحاث

    1) لواء/ أحمد فؤاد كامل: حياتنا الخاصة وأثرها على الوظيفة- المجلة العربية لعلوم الشرطة العدد السادس والتسعون السنة الرابعة والعشرون يناير 1982م.

    2) د/ أحمد فاروق زاهر: الحماية الجنائية للأسرار المهنية "دراسة مقارنة بين القانونين الإماراتي والمصري"- مجلة الشريعة والقانون بجامعة الإمارات العربية المتحدة- العدد الثامن والخمسون- رجب 1435 هـ- ابريل 2014م.

    3) د/ إلهام محمد كامل عبد النعيم: عقوبة إفشاء السر الوظيفي بين الشريعة والقانون "دراسة فقهية مقارنة"- مجلة الزهراء كلية الدراسات الإسلامية والعربية بنات القاهرة- جامعة الأزهر- العدد الحادي والثلاثون.

    4) د/ جمال أحمد زيد الكيلاني: السرقة العلمية والمسؤولية الجنائية المترتبة عليها- مجلة دراسات علوم الشريعة والقانون- المجلد 46- العدد 1- ملحق 1- 2019م.

    5) د/ جمال سيد خليفة محمد: إفشاء السر المهني بين الضوابط القانونية واعتبارات المصلحة الأولى بالرعاية "دراسة مقارنة" مجلة البحوث القانونية والاقتصادية- كلية الحقوق- جامعة المنصورة- العدد 73- سبتمبر 2020م.

    6) د/ خالد الزبيدي: التزام الموظف العام بكتمان أسرار الوظيفة العامة في القانون الأردني- دراسة مقارنة- مجلة الحقوق مجلس النشر العلمي- جامعة الكويت- المجلد 36- العدد 3- 2012م.

    7) د/ خالد وحيد إسماعيل: كرامة الوظيفة العامة بين حرية الموظف وسلطة الإدارة- مجلة البحوث الفقهية والقانونية- كلية الشريعة والقانون جامعة الأزهر فرع دمنهور- العدد الخامس والثلاثون- الجزء الثالث- 1442هـ/ 2020م.

    8) د/ رمضان محمد بطيخ: حقوق وواجبات الموظفين العموميين- ورقة عمل مقدمة في ندوة "التشريعات الحاكمة للخدمة المدنية في الوطن العربي"- المنظمة العربية للتنمية الإدارية- الدار البيضاء- المملكة المغربية- أغسطس 2006م.

    9) د/ سعيد أحمد على قاسم: السر المهني- مجلة الفكر الشرطي- القيادة العامة لشرطة الشارقة- مركز بحوث الشرطة- المجلد (24)- العدد (95)- أكتوبر 2015م.

    10) د/ عادل الطبطبائي: واجب الموظف بالتحفظ في سلوكه العام- مجلة الحقوق مجلس النشر العلمي- جامعة الكويت- المجلد 10- العدد 4- 1986م.

    11) د/ عبد الحفيظ على الشيمي: مسؤولية الموظف عن تنفيذ الأوامر الرئاسية غير المشروعة تشريعا وقضاء- دراسة مقارنة في المانيا وفرنسا ومصر وقوانين دول مجلس التعاون الخليجي مجلة كلية القانون الكويتية العالمية- الصادرة عن كلية القانون الكويتية العالمية- الكويت- السنة التاسعة- العدد 5- السنة الثانية- مارس 2014م.

    12) د/ عبد السلام الترمانيني: السر الطبي- مجلة الحقوق والشريعة كلية الحقوق والشريعة- جامعة الكويت- المجلد 5- العدد 2- 1981م.

    13) د/ على نجيدة: التزام الطبيب بحفظ أسرار المريض- بحوث مؤتمر الطب والقانون الذي نظمته كلية الشريعة والقانون بجامعة الإمارات العربية المتحدة بالتعاون مع كلية الطب والعلوم الصحية في الفترة من 3 5 مايو 1998م- الجزء الأول- عدد خاص بأبحاث مؤتمر الطب والقانون- كلية الشريعة والقانون- جامعة الإمارات العربية المتحدة.

    14) د/ محمد أحمد محمد زكي أحمد: الانقطاع عن العمل وأثره على الرابطة الوظيفية في التشريع المصري مقارنة بالتشريعات العربية- بحث منشور بمجلة العلوم القانونية والاقتصادية- كلية الحقوق- جامعة عين شمس- العدد الثاني- السنة السادسة والستون- يوليو 2024م.

    15) الشيخ/ محمد الخضر حسين: الأمانة في العلم- مجلة نور الإسلام- مشيخة الأزهر الشريف- المجلد الثاني- الجزء الرابع- ربيع الثاني 1350هـ.

    16) د/ محمد رفعت عبد الوهاب: واجبات الموظف العام- ورقة عمل مقدمة في ورشة عمل "حقوق وواجبات الموظف العام ونظم تأديبه"- المنظمة العربية للتنمية الإدارية- شرم الشيخ- جمهورية مصر العربية- ديسمبر 2008م.

    17) مستشار/ محمد ماهر: إفشاء سر المهنة الطبية- مجلة القضاة نادي القضاة- العدد التاسع- سبتمبر 1975م.

    18) مستشار/ محمود على محمد: جريمة إفشاء الأسرار في الفقه الإسلامي والقانون الوضعي (دراسة في قانون العقوبات الاتحادي والقوانين المصرية)- مجلة الأمن والقانون- أكاديمية شرطة دبي- المجلد (11)- العدد (1)- 2003م.

    19) د/ هتاف جمعه راشد: إفشاء الأسرار الوظيفية والآثار المترتبة عليها- مجلة القانونية- كلية الحقوق جامعة القاهرة فرع الخرطوم- المجلد (7)- العدد (1)- 2020م.

    20) د/ يسرى العصار: حقوق وواجبات الموظف العام في ضوء المبادئ الدستورية- ورقة عمل مقدمة في ورشة عمل "حقوق وواجبات الموظف العام ونظم تأديبية"- المنظمة العربية للتنمية الإدارية- شرم الشيخ- جمهورية مصر العربية- ديسمبر 2008م.

    خامسا: الدوريات والمجلات

    - مجلة الأمن والقانون- أكاديمية شرطة دبي- الإمارات.

    - مجلة البحوث الفقهية والقانونية- كلية الشريعة والقانون جامعة الأزهر فرع دمنهور- مصر.

    - مجلة البحوث القانونية والاقتصادية- كلية الحقوق- جامعة المنصورة- مصر.

    - مجلة الحقوق مجلس النشر العلمي- جامعة الكويت- الكويت.

    - مجلة الحقوق والشريعة كلية الحقوق والشريعة- جامعة الكويت- الكويت.

    - مجلة دراسات علوم الشريعة والقانون- الأردن.

    - مجلة الزهراء كلية الدراسات الإسلامية والعربية بنات القاهرة- جامعة الأزهر- مصر.

    - مجلة الشريعة والقانون- جامعة الإمارات العربية المتحدة- الإمارات.

    - المجلة العربية لعلوم الشرطة- مصر.

    - مجلة الفكر الشرطي- القيادة العامة لشرطة الشارقة- مركز بحوث الشرطة- الإمارات.

    - مجلة القانونية- كلية الحقوق جامعة القاهرة فرع الخرطوم- مصر.

    - مجلة كلية القانون الكويتية العالمية- الصادرة عن كلية القانون الكويتية العالمية- الكويت.

    - مجلة نور الإسلام- مشيخة الأزهر الشريف- مصر.

    سادسا: القوانين واللوائح

    1- القوانين المصرية

    - قانون الإثبات رقم 25 لسنة 1968.

    - قانون إعادة تنظيم الأزهر والهيئات التي يشملها رقم 103 لسنة 1961.

    - قانون تنظيم الجامعات رقم 49 لسنة 1972.

    - قانون حماية حقوق الملكية الفكرية رقم 82 لسنة 2002.

    - قانون حوافز العلوم والتكنولوجيا والابتكار رقم 23 لسنة 2018.

    - قانون الخدمة المدنية رقم 81 لسنة 2016.

    - قانون رقم 152 لسنة 2021 بشأن إجراءات مواجهة الأوبئة والجوائح الصحية.

    - قانون شركات المساهمة وشركات التوصية بالأسهم والشركات ذات المسئولية المحدودة وشركات الشخص الواحد رقم ١٥٩ لسنة ١٩٨١.

    - قانون العاملين المدنيين الملغى رقم 47 لسنة 1978.

    - قانون العقوبات رقم 58 لسنة 1937.

    2- اللوائح والقرارات المصرية

    - اللائحة التنفيذية لقانون إعادة تنظيم الأزهر الصادرة بقرار رئيس الجمهورية رقم 250 لسنة 1975.

    - اللائحة التنفيذية لقانون حوافز العلوم والتكنولوجيا والابتكار الصادرة بقرار رئيس مجلس الوزراء رقم 1186 لسنة 2019.

    - اللائحة التنفيذية لقانون الخدمة المدنية الصادرة بقرار رئيس مجلس الوزراء رقم 1216 لسنة 2017.

    - قرار اللجنة العليا لإدارة أزمة الأوبئة والجوائح الصحية رقم 1 لسنة 2021 بشأن اتخاذ بعض التدابير اللازمة لمواجهة جائحة فيروس كورونا.

    3- القوانين والمدونات الأجنبية

    - القانون الصادر بتاريخ 26/1/1984 بشأن التعليم العالي- فرنسا.

    - قانون العقوبات الفرنسي الجديد لسنة 1994م- فرنسا.

    - القانون الوظيفي الاتحادي الصادر في 14 يوليو 1953- المانيا.

    - مدونة قواعد السلوك الأوروبية لنزاهة البحث المنقحة والمراجعة لعام 2023م.

    سابعا: مجموعات الأحكام

    - مجموعة أحكام الإدارية العليا التي يصدرها المكتب الفني للمحكمة الإدارية العليا- جمهورية مصر العربية.

    - مجموعة أحكام النقض التي يصدرها المكتب الفني لمحكمة النقض- الدائرة الجنائية- جمهورية مصر العربية.

    - مجموعة المبادئ القانونية التي قررتها المحكمة الإدارية العليا في مجال التأديب في الفترة من 1/10/2019 حتى 30/9/2020- المكتب الفني للمحاكم الإدارية والتأديبية- جمهورية مصر العربية.

    ثامنا: مواقع الانترنت

     

    References

     

    1: almaeajim walqawamis

    • du/ 'ahmad mukhtar eabd alhamid eumr: muejam allughat alearabiat almueasirati- ealam alkutub- altabeat al'uwlaa- 1429hi/ 2008m.
    • murtadaa alzubaydi: taj alearusi- dar alhidayati.
    • almuejam alwasiti- majmae allughat alearabiat bialqahirati.

    2: almualafat

    • mustashar/ 'iislam tawfiq alshahati, mustashari/ muhamad shukraa 'abu rahil: almustakhlas min 'iifta' aljameiat aleumumiat liqismay alfatwaa waltashrie walijan qism alfatwaa fi tatbiq 'ahkam qanun alkhidmat almadaniat raqm 81 lisanat 2016 hataa sibtambar 2020- dalil alqadi walmuhamaa walmuazaf al'iidari- altabeat al'uwlaa- 2021m.
    • da/ 'anas jaefara: alwazifat aleamatu- dar alnahdat alearabiati- 2007mi.
    • di/ jabir jad nasar: 'usul wafunun albahth aleilmii- dar alnahdat alearabiati- altabeat althaalithati- 2005m.
    • mustashar/ jalal 'ahmad al'adgham: altaadib fi daw' qada' mahkamatay altaen alnaqdu- al'iidariat aleulya- dar alkutub alqanuniat wadar shatat lilnashr walbarmajiaati- almahilat alkubraa- 2009m.
    • di/ jalal thurwat: nuzam alqism aleamu fi qanun aleuqubati- 1999m.
    • du/ hamid muhamad 'abu taliba: manhaj albahth aleilmii- dar alkitaab aljamieii- 2420hi/ 2000m.
    • di/ sulayman muhamad altamawaa: alqada' al'iidari- alkitaab althaalithu- qada' altaadiba- dirasat muqaranati- dar alfikr alearabii- altabeat althaalithati- 1987m.
    • mustashar/ samir sadiqa: qararat wa'ahkam altaadib fi mizan al'iidariat aleulya- alhayyat almisriat aleamat lilkitabi- 1985m.
    • d/ shaeban eabd alhakim salamat: al'amr alriyasiu fi alqanun al'iidarii walfiqh al'iislamii- dirasat muqaranati- dar alfikr aljamieii- al'iiskandiriati- 2011m.
    • d/ easim 'ahmad eajilat: taeat alruwasa' wahududuha fi alwazifat aleamati- 'idaryan. tadybyan. jnayyan. mdnyan- ealam alkutub- altabeat alkhamisati- 1421hi/ 2000m.
    • da/ ealaa eabd alfataah muhamad khalil: almuazaf aleamu wamumarasat alhuriyat alsiyasiati- altabeat al'uwlaa- dar alnahdat alearabiati- 2002m.
    • du/ fawziat eabd alsatar: sharh qanun aleuqubati- alqism aleama- dar alnahdat alearabiati- 1987m.
    • d/ muhamad 'iibrahim aldasuwqiu ealaa: mawanie musa'alat almuazaf aleami 'idaryan wjnayyan- dar alnahdat alearabiati- 2019m.
    • d/ muhamad jawdat almulata: almasyuwliat altaadibiat lilmuazaf aleama- dar alnahdat alearabiati- 1967m.
    • d/ muhamad zakaa 'abu eamir: qanun aleuqubati- alqism aleama- munsha'at almaearifi- al'iiskandariati- 1993m.
    • d/ muhamad fayiq aljawhari: almasyuwliat altibiyat fi qanun aleuqubati- dar aljawharii liltabe walnashri- alqahirati- 1951m.
    • d/ mahmud najib husnaa: sharah qanun aleuqubati- alqism aleama- alnazariat aleamat liljarimati- dar alnahdat alearabiati- 1965m.

    3: alrasayil aleilmia

    • d/ amal euthman: alkhibrat fi almasayil aljinayiyati- risalatan muqadimat 'iilaa kuliyat alhuquq jamieat alqahirati- 1964m.
    • d/ subhan eabd allah yunis alhamadaa: hudud mumarasat almuazaf aleami lilhuquq walhuriyaat al'asasiati- dirasat muqarana (aleiraqi- masr- faransa)- risalat dukturat muqadimatan 'iilaa kuliyat alhuquqi- jamieat eayn shams- 2016m.
    • d/ mustafaa faraj daw eabd alrahman: alnizam alqanunia litadib 'aeda' hayyat altadris bialjamieat walraqabat ealayha- dirasat muqaranat bayn altashrieayn alliybii walmisrii- risalat dukturat muqadimat 'iilaa kuliyat alhuquqi- jamieat al'iiskandariat- 2019m.
    • d/ nahal sayid eafifi qasim nawar: ailtizam almuazaf aleami bialkashf ean dhimatih almalia (tatbiqatih wa'atharih fi muharabat alfasad al'iidarii fi alnuzum al'iidariat alhadithati)- risalat dukturat muqadimat 'iilaa kuliyat alhuquqi- jamieat eayn shams- 1444h/ 2022m.

    4: almaqalat alqanunia wal'abhath

    • liwa'i/ 'ahmad fuaad kamil: hayaatuna alkhasat wa'atharuha ealaa alwazifati- almajalat alearabiat lieulum alshurtati- aleadad alsaadis waltiseuna- alsanat alraabieat waleishruna- yanayir 1982m.
    • d/ 'ahmad faruq zahir: alhimayat aljinayiyat lil'asrar almihnia "dirasat muqaranat bayn alqanunayn al'iimaratii walmisrii"- majalat alsharieat walqanun bijamieat al'iimarat alearabiat almutahidati- aleadad althaamin walkhamsuna- rajab 1435 ha- abril 2014m.
    • d/ 'iilham muhamad kamil eabd alnaeaymi: euqubat 'iifsha' alsiri alwazifii bayn alsharieat walqanun "dirasat fiqhiat muqaranati"- majalat alzahra'- kuliyat aldirasat al'iislamiat walearabiat banat alqahirati- jamieat al'azhar- aleadad alhadi walthalathuna.
    • d/ jamal 'ahmad zayd alkilani: alsariqat aleilmiat walmaswuwliat aljinayiyat almutaratibat ealayha- majalat dirasati- eulum alsharieat walqanuni- almujalad 46- aleadad 1- mulhaq 1- 2019m.
    • d/ jamal sayid khalifat muhamad: 'iifsha' alsiri almihnii bayn aldawabit alqanuniat waietibarat almaslahat al'uwlaa bialrieaya "dirasat muqaranati"- majalat albuhuth alqanuniat walaiqtisadiati- kuliyat alhuquqi- jamieat almansurat- aleadad 73- sibtambar 2020m.
    • du/ khalid alzubaydi: ailtizam almuazaf aleami bikitman 'asrar alwazifat aleamat fi alqanun al'urduniyi- dirasat muqaranati- majalat alhuquqi- majlis alnashr aleilmi- jamieat alkuayt- almujalad 36- aleadad 3- 2012m.
    • du/ khalid wahid 'iismaeil: karamat alwazifat aleamat bayn huriyat almuazaf wasultat al'iidarati- majalat albuhuth alfiqhiat walqanuniati- kuliyat alsharieat walqanun jamieat al'azhar fare diminhur- aleadad alkhamis walthalathuna- aljuz' althaalithi- 1442hi/ 2020m.
    • da/ ramadan muhamad batikhi: huquq wawajibat almuazafin aleumumiiyna- waraqat eamal muqadimat fi nadwa "altashrieat alhakimat lilkhidmat almadaniat fi alwatan alearabii"- almunazamat alearabiat liltanmiat al'iidariati- aldaar albayda'- almamlakat almaghribiat- 'aghustus 2006m.
    • du/ saeid 'ahmad ealaa qasim: alsiri almihni- majalat alfikr alshurti- alqiadat aleamat lishurtat alshaariqati- markaz buhuth alshurtati- almujalad (24)- aleadad (95)- 'uktubar 2015m.
    • d/ eadil altabtabayiy: wajib almuazaf bialtahafuz fi sulukih aleama- majalat alhuquqi- majlis alnashr aleilmi- jamieat alkuayt- almujalad 10- aleadad 4- 1986m.
    • d/ eabd alhafiz ealaa alshiymi: maswuwliat almuazaf ean tanfidh al'awamir alriyasiat ghayr almashrueat tashriean waqada'i- dirasat muqaranat fi almania wafaransa wamisr waqawanin dual majlis altaeawun alkhaliji- majalat kuliyat alqanun alkuaytiat alealamiati- alsaadirat ean kuliyat alqanun alkuaytiat alealamiati- alkuaytu- alsanat altaasieata- aleadad 5- alsanat althaaniat- maris 2014m.
    • d/ eabd alsalam altirmanini: alsiru altabi- majalat alhuquq walsharieati- kuliyat alhuquq walsharieati- jamieat alkuayt- almujalad 5- aleadad 2- 1981m.
    • da/ ealaa najidati: ailtizam altabib bihifz 'asrar almaridi- buhuth mutamar altibi walqanun aladhi nazamath kuliyat alsharieat walqanun bijamieat al'iimarat alearabiat almutahidat bialtaeawun mae kuliyat altibi waleulum alsihiyat fi alfatrat min 3- 5 mayu 1998m- aljuz' al'awal- eadad khasun bi'abhath mutamar altibi walqanuni- kuliyat alsharieat walqanuni- jamieat al'iimarat alearabiat almutahidati.
    • d/ muhamad 'ahmad muhamad zaki 'ahmad: alainqitae ean aleamal wa'atharih ealaa alraabitat alwazifiat fi altashrie almisrii muqaranatan bialtashrieat alearabiati- bahath manshur bimajalat aleulum alqanuniat walaiqtisadiati- kuliyat alhuquqi- jamieat eayn shams- aleadad althaani- alsanat alsaadisat walsstun- yuliu 2024m.
    • alshaykhu/ muhamad alkhadar husaynin: al'amanat fi aleilma- majalat nur al'iislami- mushyakhat al'azhar alsharif- almujalad althaani- aljuz' alraabieu- rabie althaani 1350hi.
    • d/ muhamad rifeat eabd alwahaabi: wajibat almuazaf aleama- waraqat eamal muqadimat fi warshat eamal "huquq wawajibat almuazaf aleami wanuzam tadibaha"- almunazamat alearabiat liltanmiat al'iidariati- sharm alshaykha- jumhuriat misr alearabiat- disambir 2008m.
    • mustashar/ muhamad mahir: 'iifsha' siri almihnat altibiyati- majalat alqudati- nadi alqudati- aleadad altaasie- sibtambar 1975m.
    • mustashar/ mahmud ealaa muhamad: jarimat 'iifsha' al'asrar fi alfiqh al'iislamii walqanun alwadeii (dirasat fi qanun aleuqubat alaitihadii walqawanin almisriati)- majalat al'amn walqanuni- 'akadimiat shurtat dibi- almujalad (11)- aleadad (1)- 2003m.
    • d/ hutaf jamaeah rashidi: 'iifsha' al'asrar alwazifiat waluathar almutaratibat ealayha- majalat alqanuniati- kuliyat alhuquq jamieat alqahirat fare alkhartum- almujalad (7)- aleadad (1)- 2020m.
    • d/ yusraa aleasari: huquq wawajibat almuazaf aleami fi daw' almabadi aldusturiati- waraqat eamal muqadimat fi warshat eamal "huquq wawajibat almuazaf aleami wanuzum tadibiatan"- almunazamat alearabiat liltanmiat al'iidariati- sharm alshaykh- jumhuriat misr alearabiat- disambir 2008m.

    5: aldawriaat walmajalaat

    • majalat al'amn walqanun- 'akadimiat shurtat dibi- al'iimarat.
    • majalat albuhuth alfiqhiat walqanuniati- kuliyat alsharieat walqanun jamieat al'azhar fare diminhur- masr.
    • majalat albuhuth alqanuniat waliaqtisadiati- kuliyat alhuquqi- jamieat almansurati- masr.
    • majalat alhuquqi- majlis alnashr aleilmi- jamieat alkuayti- alkuayti.
    • majalat alhuquq walsharieati- kuliyat alhuquq walsharieati- jamieat alkuayti- alkuayti.
    • majalat dirasati- eulum alsharieat walqanuni- al'urdunn.
    • majalat alzahra'- kuliyat aldirasat al'iislamiat walearabiat banat alqahirati- jamieat al'azhar- misr.
    • majalat alsharieat walqanuni- jamieat al'iimarat alearabiat almutahidati- al'iimarat.
    • almajalat alearabiat lieulum alshurtati- masr.
    • majalat alfikr alshurti- alqiadat aleamat lishurtat alshaariqati- markaz buhuth alshurtat- al'iimarat.
    • majalat alqanuniati- kuliyat alhuquq jamieat alqahirat fare alkhartum- masr.
    • mjalat kuliyat alqanun alkuaytiat alealamiati- alsaadirat ean kuliyat alqanun alkuaytiat alealamiati- alkuayti.
    • majalat nur al'iislam- mushyakhat al'azhar alsharif- masr.

    6: alqawanin wallawayih

    alqawanin almisria

    • qanun al'iithbat raqm 25 lisanat 1968.
    • qanun 'iieadat tanzim al'azhar walhayyaat alati yashmaluha raqm 103 lisanat 1961.
    • qanun tanzim aljamieat raqm 49 lisanat 1972.
    • qanun himayat huquq almilkiat alfikriat raqm 82 lisanat 2002.
    • qanun hawafiz aleulum waltiknulujya waliabtikar raqm 23 lisanat 2018.
    • qanun alkhidmat almadaniat raqm 81 lisanat 2016.
    • qanun raqm 152 lisanat 2021 bishan 'iijra'at muajahat al'awbiat waljawayih alsihiyati.
    • qanun sharikat almusahamat washarikat altawsiat bial'ashum walsharikat dhat almasyuwliat almahdudat washarikat alshakhs alwahid raqm 159 lisanat 1981.
    • qanun aleamilin almadaniiyn almulghaa raqm 47 lisanat 1978.
    • qanun aleuqubat raqm 58 lisanat 1937.

    allawayih walqararat almasria

    • allaayihat altanfidhiat liqanun 'iieadat tanzim al'azhar alsaadirat biqarar rayiys aljumhuriat raqm 250 lisanat 1975.
    • allaayihat altanfidhiat liqanun hawafiz aleulum waltiknulujia walaibtikar alsaadirat biqarar rayiys majlis alwuzara' raqm 1186 lisanat 2019.
    • allaayihat altanfidhiat liqanun alkhidmat almadaniat alsaadirat biqarar rayiys majlis alwuzara' raqm 1216 lisanat 2017.
    • qarar allajnat aleulya li'iidarat 'azmat al'awbiat waljawayih alsihiyat raqm 1 lisanat 2021 bishan aitikhadh baed altadabir allaazimat limuajahat jayihat fayrus kuruna.

    alqawanin walmudawanat al'ajnabia

    • alqanun alsaadir bitarikh 26/1/1984 bishan altaelim aleali- faransa.
    • qanun aleuqubat alfaransiu aljadid lisanat 1994m- faransa.
    • alqanun alwazifii alaitihadii alsaadir fi 14 yuliu 1953- almanya.
    • midunat qawaeid alsuluk al'uwrubiyat linazahat albahth almunaqahat walmurajieat lieam 2023m.

    7: majmueat al'ahkam

    • majmueat 'ahkam al'iidariat aleulya alati yusdiruha almaktab alfaniyu lilmahkamat al'iidariat aleulya- jumhuriat misr alearabia.
    • majmueat 'ahkam alnaqd alati yusdiruha almaktab alfaniyu limahkamat alnaqdu- aldaayirat aljinayiyati- jumhuriat misr alearabiati.
    • majmueat almabadi alqanuniat alati qararatha almahkamat al'iidariat aleulya fi majal altaadib fi alfatrat min 1/10/2019 hataa 30/9/2020- almaktab alfaniyi lilmahakim al'iidariat waltaadibiati- jumhuriat misr alearabiati.

    8: mawaqie alintirnit

    • https://allea-org.translate.goog/code-of-conduct/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=ar&_x_tr_hl=ar&_x_tr_pto=tc
    • https://search.auaj.org