مراعاة الأحظ للفقير في الزكاة دراسة فقهية / Considering the Portion Entitled to the Poor in Zakat A Jurisprudential Study

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

قسم الفقه وأصوله _ كلية الشريعة وأصول الدين بجامعة الملك خالد بأبها _ بالمملكة العربية السعودية

المستخلص

مراعاة الأحظ للفقير في الزكاة بحث يدرس فيه المقصود بمراعاة الأحظ للفقير في مسائل الزكاة والتوصل إلى تعريف يكشف عن حقيقة هذه القضية، وحكم مراعاة هذا الضابط والأدلة الدالة على الحكم الشرعي فيه من الكتاب والسنة وسائر الأدلة، وكيفية الجمع بين مراعاة الفقير وأهل الزكاة وأرباب الأموال والغنى، وضوابط تلك المراعاة، ومواطنها في مسائل الزكاة مع بيان الخلاف في أهم مسائل البحث وهي مسألة كيفية زكاة عروض التجارة، ثم تطبيق ذلك على نصاب الورق النقدي في الزكاة وذكر خلاف المعاصرين فيه، وذلك وفق الخطة الآتية :
يتكون البحث من مقدمة وتمهيد وخمسة مباحث وخاتمة، هي كالآتي :
تمهيد : فيه المقصود بالأحظ للفقير.
المبحث الأول : حكم مراعاة الأحظ للفقير في الزكاة.
المبحث الثاني : الجمع بين مراعاة الأحظ للفقير ومراعاة الغني.
المبحث الثالث : ضوابط مراعاة الأحظ للفقير في الزكاة.
المبحث الرابع : المواطن التي يراعى فيها الأحظ للفقراء.
المبحث الخامس : أثر مراعاة الأحظ للفقير في نصاب الزكاة في الورق النقدي.
الخاتمة : وفيها النتائج والتوصيات.
 
Considering the portion entitled to the Poor in Zakat: This research examines considering the portion entitled to the Poor in zakat. It concludes a definition that reveals the true nature of issue, the ruling on observing this rule, and evidence for the Shari'a ruling on it from Qur'an, Sunnah, and other sources. It investigates how to combine consideration for the poor. It investigates the criteria for this consideration and its context in zakat, while clarifying disagreement over important issue of the research, namely the method of zakat on trade goods. This is applied to the quorum for paper money in zakat, and discusses contemporary disagreements on this matter. The research consists of introduction, preface, five chapters, and conclusion, as follows:
Preface: explains the meaning of " the portion entitled to the Poor"
Topic I: The ruling on the portion entitled to the Poor.
Topic II: Combining Considering the portion entitled to the Poor in Zakat.
Topic III: The criteria for Considering the portion entitled to the Poor in Zakat.
Topic Four: Situations in which the poor are considered.
Topic Five: The impact of considering the poor's welfare on the zakat threshold for paper money.
Conclusion: Containing the results and recommendations.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


  1. إحكام الأحكام شرح عمدة الأحكام، لابن دقيق العيد،( مع العدة حاشية الصنعاني)، تحقيق : علي بن محمد الهندي، تصوير عن المكتبة السلفية بالقاهرة، ط.2، 1409هـ.
  2. أحكام الأوراق النقدية والتجارية في الفقه الإسلامي، لستر الجعيد، مكتبة الصديق، الطائف، ط.1، 1413هـ _ 1993م.
  3. إحياء علوم الدين، للغزالي، دار المعرفة، بيروت، ط.1، 1425هـ _ 2004م.
  4. الاختيار لتعليل المختار، للموصلي، تحقيق : شعيب الأرناؤوط وآخرين، الرسالة العالمية، دمشق، ط.1، 1430هـ_ 2009م.
  5. الاستذكار، لابن عبد البر، تحقيق : بشار عواد معروف، مؤسسة الفرقان للتراث الإسلامي، بيروت، ط.1، 1444هـ _ 2023م.
  6. الأشباه والنظائر، لابن الملقن، تحقيق : حمد الخضيري، إدارة القرآن والعلوم الإسلامية، كراتشي، ط.1، 1417هـ.
  7. الأشباه والنظائر، للسبكي، تحقيق : عادل أحمد عبد الموجود وآخر، دار الكتب العلمية، بيروت، ط.1، 1411هـ _ 1991م.
  8. الإقناع لطالب الانتفاع، للحجاوي، دار ابن حزم، بيروت، ط.1، 1439هـ.
  9. الأم، للشافعي، تحقيق : رفعت فوزي عبدالمطلب، دار الوفاء، المنصورة، ط.5، 1440هـ _ 2019م.
  10. الإنصاف في معرفة الراجح من الخلاف، للمرداوي، تحقيق : عبدالله التركي، هجر للطباعة والنشر، ط.1، 1415هـ _ 1995م.
  11. أوراق النقود ونصاب الورق النقدي، للحريري، بحث بمجلة البحوث الإسلامية، الصادرة عن هيئة الرئاسة العامة للبحوث العلمية والإفتاء في السعودية، عدد : (39)، 1993م.
  12. الأوزان والأكيال الشرعية، للمقريزي، تحقيق : سلطان المسمار، دار البشائر الإسلامية، لبنان، ط.1، 1428هـ _ 2007م.
  13. بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع، للكاساني، تصوير دار الكتب العلمية، بيروت، بدون تاريخ.
  14. البيان، للعمراني، اعتنى به : قاسم النوري، دار المنهاج، جدة، بدون تاريخ.
  15. التاج والإكليل لمختصر خليل، للمواق، تحقيق : رابح زرواتي، دار ابن حزم، بيروت، ط.1، 1437هـ _ 2016م.
  16. تبيين الحقائق شرح كنز الدقائق، للزيلعي، تصوير عن طبعة بولاق، ط.1، 1313هـ.
  17. التحرير والتنوير، لابن عاشور، دار سحنون، تونس، بدون تاريخ.
  18. تحفة الفقهاء، للسمرقندي، تحقيق : محمد زكي عبد البر، مكتبة دار التراث، القاهرة، ط.3، 1419هـ _ 1998م.
  19. تحفة المحتاج إلى أدلة المنهاج، لابن الملقن، تحقيق : عبدالله بن سعاف اللحياني، دار حراء للنشر، مكة، ط.1، 1406هـ _ 1986م.
  20. تحفة المحتاج بشرح المنهاج، لابن حجر الهيتمي، تحقيق : محمد محمد تامر، مكتبة الثقافة الدينية.
  21. تسهيل الفقه، لعبدالله بن عبدالعزيز الجبرين، دار ابن الجوزي، الدمام، ط.1، 1440هـ.
  22. تغليق التعليق، لابن حجر، تحقيق : سعيد القزقي، المكتب الإسلامي، بيروت، ط.1، 1405هـ _ 1985م.
  23. التوضيح شرح مختصر ابن الحاجب، لخليل الجندي، تحقيق : أبي الفضل الدمياطي، دار ابن حزم، بيروت، ط.1، 1433هـ _ 2012م.
  24. جامع البيان عن تأويل آي القرآن، للطبري، تحقيق : عبدالله التركي، هجر للطباعة والنشر، الجيزة، ط.1، 1422هـ _ 2001م.
  25. جامع العلوم والحكم، لابن رجب، تحقيق : طارق عوض الله، دار ابن الجوزي، الدمام، ط.1، 1415هـ _ 1995م.
  26. الجامع لأحكام القرآن، للقرطبي، تحقيق : عبدالله التركي، مؤسسة الرسالة، بيروت، ط.1، 1427هـ _ 2006م.
  27. جواهر الإكليل شرح مختصر خليل، للآبي، دار الفكر، بدون معلومات.
  28. حاشية ابن قندس على الفروع، تحقيق : عبدالله التركي، مؤسسة الرسالة، بيروت، ط.1، 1424هـ _2003م.
  29. حاشية المنتهى، لابن قائد النجدي، تحقيق : عبدالله التركي، مؤسسة الرسالة، بيروت، ط.1، 1419هـ _ 1999م.
  30. الحاوي الكبير، للماوردي، تحقيق : محمود مطرجي، تصوير دار الفكر، بيروت، 1424هـ _ 2003م.
  31. الحواشي السابغات على أخصر المختصرات، للقعيمي، مكتبة أهل الأثر مع أسفار، الكويت، ط.1، 1439هـ _ 2018م.
  32. الدر الثمين والمورد المعين، لميارة، تحقيق : عبدالله المنشاوي، دار الحديث، 1429هـ _ 2008م.
  33. الذخيرة في فروع المذهب المالكي، للقرافي، تحقيق : أحمد عبدالرحمن، دار الكتب العلمية، بيروت، ط.1، 1422هـ _ 2001م.
  34. رد المحتار، (حاشية ابن عابدين)، تصوير دار الفكر، بيروت، 1412هـ _ 1992م.
  35. الروض الندي شرح كافي المبتدي، للبعلي، تحقيق : نور الدين طالب، دار النوادر، دمشق.
  36. روضة المستبين في شرح كتاب التلقين، لابن بزيزة، تحقيق : عبداللطيف زكاغ، دار ابن حزم مع مركز الإمام الثعالبي، بيروت والجزائر، ط.1، 1431هـ _ 2010م.
  37. رياض الأفهام في شرح عمدة الأحكام، للفاكهاني، تحقيق : نور الدين طالب ولجنة مختصة، دار النوادر، دمشق، ط.1، 1431هـ _ 2010م.
  38. زاد المعاد في هدي خير العباد، لابن القيم، تحقيق : محمد عزير شمس وآخرين، دار عالم الفوائد، مكة المكرمة، ط.1، 1439هـ _ 2018م.
  39. سنن أبي داوود، تحقيق : شعيب الأرناؤوط وآخر، مؤسسة الرسالة العالمية، طبعة خاصة للناشر، 1430هـ.
  40. سنن النسائي، تصوير دار الفكر، عن الطبعة الأولى، 1348هـ _ 1930م.
  41. الشامل في فقه الإمام مالك، لبهرام الدميري، تحقيق : أحمد بن عبدالكريم نجيب، توزيع المكتبة التوفيقية، مصر، ط.1، 1433هـ _ 2012م.
  42. شرح الخرشي على مختصر خليل، تصوير دار الفكر عن طبعة بولاق، ط.2، 1317هـ.
  43. شرح الرسالة، لزروق، تصوير دار الفكر، 1402هـ _ 1982م.
  44. الشرح الكبير، لابن أبي عمر ابن قدامة، تحقيق : عبدالله التركي، هجر للطباعة والنشر، ط.1، 1415هـ _ 1995م.
  45. الشرح الممتع على زاد المستقنع، لابن عثيمين، دار ابن الجوزي، ط.5، 1435هـ.
  46. شرح سنن النسائي، للسيوطي، ( مطبوع بهامش سنن النسائي)، تصوير دار الفكر، عن الطبعة الأولى، 1348هـ _ 1930م.
  47. شرح مختصر الطحاوي، للجصاص، تحقيق : عصمت الله عناية الله وآخرين، دار البشائر الإسلامية، بيروت، ط.1، 1431هـ _ 2010م.
  48. شرح منتهى الإرادات، للبهوتي، تحقيق : عبدالله التركي، مؤسسة الرسالة، بيروت، ط.2، 1426هـ _ 2005م.
  49. صحيح البخاري، ( الجامع المسند الصحيح المختصر من أمور رسول الله وسننه وأيامه، للبخاري، تصوير عن الطبعة السلطانية، خدمه : محمد الناصر، دار المنهاج، جدة، ط.2، 1429هـ.
  50. صحيح الجامع الصغير، للألباني، المكتب الإسلامي، بيروت، ط.3، 1408هـ _ 1988م.
  51. صحيح مسلم، تحقيق : محمد فؤاد عبدالباقي، المكتبة الإسلامية، تركيا.
  52. الضوابط الفقهية في كتاب الزكاة، بحث تكميلي مقدم لنيل درجة الماجستير في الفقه المقارن، المعهد العالي للقضاء، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، للطالب : محمد المطلق، عام : 1430هـ _ 1431هـ.
  53. الضوابط الفقهية من شرح الزركشي على مختصر الخرقي في قسم العبادات، رسالة مقدمة لنيل درجة الماجستير في الفقه، جامعة أم القرى، كلية الشريعة والدراسات الإسلامية، للطالب : سلطان بن ناصر الناصر، عام : 1429هـ_ 1430هـ.
  54. عارضة الأحوذي على كتاب الترمذي، لابن العربي، تحقيق : حذيفة فهد كعك وآخرين، مكتبة الإمام الذهبي وأسفار، الكويت، ط.1، 1444هـ _2022م.
  55. العدة حاشية الصنعاني على إحكام الأحكام لابن دقيق العيد، تحقيق : علي بن محمد الهندي، تصوير عن المكتبة السلفية بالقاهرة، ط.2، 1409هـ.
  56. عقد الجواهر الثمينة في مذهب عالم المدينة، لابن شاس، تحقيق : حميد لحمر، دار الغرب الإسلامي، بيروت، ط.1، 1423هـ _ 2003م.
  57. عمدة القاري شرح صحيح البخاري، للعيني، تصوير دار إحياء التراث العربي، بيروت، بدون تاريخ.
  58. العناية شرح الهداية، للبابرتي، تصوير دار الفكر للنشر والتوزيع، بيروت، بدون تاريخ.
  59. فتاوي في أحكام الزكاة، لابن عثيمين، جمع : فهد السليمان، دار الثريا، الرياض، ط.1، 1423هـ _ 2003م.
  60. الفتاوي، للعلامة محمد المطيعي، جمع : محمد سالم أبو عاصي، دار الصديق للعلوم، دمشق، ط.1، 2012م.
  61. فتح الباري بشرح صحيح البخاري، لابن حجر، أشرف على تحقيقه : شعيب الأرناؤوط وآخر، مؤسسة الرسالة العالمية، ط.3، 1442هـ _ 2021م.
  62. فتح القدير شرح الهداية، للكمال ابن الهمام، تصوير دار الفكر للنشر والتوزيع، بيروت، بدون تاريخ.
  63. فتح باب العناية في شرح كتاب النقاية، لملا علي قاري، دار الضياء، طنطا، 1428هـ _ 2008م.
  64. الفروع، لابن مفلح، تحقيق : عبدالله التركي، مؤسسة الرسالة، بيروت، ط.1، 1424هـ _2003م.
  65. فقه المعاملات المالية المعاصرة، لسعد الخثلان، دار الصميعي، الرياض، ط.1، 1433هـ _ 2012م.
  66. فقه النوازل، لمحمد بن حسين الجيزاني، دار ابن الجوزي، الدمام، ط.3، 1429هـ _ 2008م.
  67. الفواكه الدواني على رسالة ابن أبي زيد القيرواني، للنفراوي، تصوير دار الفكر، بيروت، بدون تاريخ.
  68. القاموس المحيط، للفيروزآبادي، مؤسسة الرسالة، بيروت، ط.6، 1419هـ- 1998م.
  69. قواعد الأحكام في مصالح الأنام، للعز بن عبدالسلام، تحقيق : عبدالغني الدقر، دار الطباع، دمشق، ط.1، 1413هـ _ 1992م.
  70. القواعد والضوابط الفقهية عند الإمام ابن القيم في العبادات، لمحمد الصواط، دار المنهاج، الرياض، ط.1، 1434هـ.
  71. الكافي في الفقه على مذهب أهل المدينة، لابن عبد البر، تحقيق : محمود القيسية، مؤسسة النداء، أبو ظبي، ط.1424هـ _ 2004م.
  72. الكافي، لابن قدامة، تحقيق : عبدالله التركي بالتعاون مع مركز البحوث والدراسات العربية والإسلامية بدار هجر، هجر للطباعة والنشر، الجيزة، ط.1، 1417هـ _ 1997م.
  73. كساد الفضة وأثره على النصاب الزكوي للأوراق النقدية، للسكاكر، بحث بمجلة العلوم الشرعية واللغة العربية بجامعة الأمير سطام، عدد (1)، السنة الأولى، جمادى الآخرة، 1437هـ.
  74. كشاف القناع عن الإقناع، للبهوتي، طبعة وزارة العدل في المملكة العربية السعودية، ط.1، 1424هـ _ 2003م.
  75. لسان العرب، لابن منظور، دار صادر، بيروت.
  76. لوامع الدرر في هتك أستار المختصر، للمجلسي الشنقيطي، مراجعة : الشيخ اليدالي بن الحاج أحمد، الناشر دار الرضوان، نواكشوط، ط.1، 1436هـ _ 2015م.
  77. مجموع فتاوي شيخ الإسلام ابن تيمية، جمعه : عبدالرحمن بن قاسم، ط.8، 1440هـ _ 2019م.
  78. المحلى، لابن حزم، تحقيق : أحمد محمد شاكر، تصوير مكتبة دار التراث، القاهرة، بدون تاريخ.
  79. المختصر الفقهي، لابن عرفة، صححه : حافظ عبدالرحمن محمد خير، مسجد ومركز الفاروق، دبي، ط.1، 1435هـ _ 2014م.
  80. المستوعب، للسامري، تحقيق : عبدالملك ابن دهيش، ط.2، 1424هـ _ 2003م.
  81. مسند الإمام أحمد، تحقيق : شعيب الأرناؤوط وآخرين، مؤسسة الرسالة، بيروت، ط.1، 1417هـ _ 1997م.
  82. المصباح المنير، للفيومي، مكتبة لبنان، بيروت، 1987م.
  83. المصنف، لابن أبي شيبة، تحقيق : سعد الشثري، دار كنوز إشبيليا، الرياض، ط.1، 1436هـ _ 2015م.
  84. مطالب أولي النهى في شرح غاية المنتهى، للرحيباني، تصوير، ط.3، 1421هـ _ 2000م.
  85. معونة أولي النهى شرح المنتهى، للفتوحي، تحقيق : عبدالملك ابن دهيش، مكتبة دار البيان، دمشق، ط.4، 1428هـ _ 2007م.
  86. مغني المحتاج إلى معرفة معاني ألفاظ المنهاج، للخطيب الشربيني، مكتبة الفيصلية، مكة المكرمة، بدون تاريخ.
  87. المغني، لابن قدامة، تحقيق : عبدالله التركي وآخر، دارة الملك عبدالعزيز، ط.5، 1431هـ _ 2010م.
  88. مقاييس اللغة، لابن فارس، تحقيق : عبدالسلام محمد هارون، تصوير دار الجيل.
  89. المكاييل والأوزان والنقود العربية، لمحمود الجليلي، دار الغرب الإسلامي، بيروت، ط.1، 2005م.
  90. الممتع في شرح المقنع، لابن المنجى، تحقيق : أحمد العميري وآخر، ركائز للنشر والتوزيع، ط.1، 1445هـ _ 2023م.
  91. المنتقى شرح موطأ الإمام مالك، للباجي، تصوير دار الكتاب العربي، بيروت، ط.3، 1403هـ _ 1983م.
  92. منتهى الإرادات في جمع المقنع مع التنقيح وزيادات، للفتوحي، تحقيق : مبارك الحثلان، غراس للنشر والتوزيع مع لطائف، الكويت، ط.1، 1434هـ _ 2013م.
  93. منتهى الإرادات، للفتوحي، مطبوع مع حاشية ابن قائد، معلومات الكتاب معها.
  94. المنثور في القواعد، للزركشي، تحقيق : تيسير فائق أحمد، وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامية، الكويت، ط.2، 1405هـ _ 1985م.
  95. الموسوعة الميسرة في فقه القضايا المعاصرة ( القضايا المعاصرة في فقه العبادات)، لمركز التميز البحثي في فقه القضايا المعاصرة، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، الرياض، ط.1، 1435هـ _ 2014م.
  96. النجم الوهاج في شرح المنهاج، للدميري، دار المنهاج، جدة، ط.2، 1428هـ _ 2007م.
  97. النصاب في أموال الزكاة، لمحمد الروكي، ضمن أعمال ندوة الزكاة وانعكاساتها في المجالين الاقتصادي والاجتماعي، جامعة محمد الخامس، منشورات كلية الآداب والعلوم الإنسانية،1994 م.
  98. نوازل الزكاة المستجدة، لخالد المشيقح، مكتبة الرشد، الرياض، ط.1، 1431هـ _ 2010م.
  99. نوازل الزكاة، لعبدالله الغفيلي، دار الميمان للنشر والتوزيع، الرياض، ط.1، 1429هـ _ 2008م.
  100. نيل الأوطار من أسرار منتقى الأخبار، للشوكاني، تحقيق : طارق عوض الله، دار ابن القيم، الرياض، ط.3، 1436هـ _ 2015م.
  101. الهداية شرح بداية المبتدي، للمرغيناني، الناشر المكتبة الإسلامية، بدون معلومات.
  102. الوسيط، للغزالي، تحقيق : أحمد محمود إبراهيم وآخر، دار السلام، القاهرة، ط.1، 1417هـ _ 1997م.

 

References:

 

  • 'iihkam al'ahkam sharh eumdat al'ahkami, liabn daqiq aleidi,( mae aleudat hashiatan alsaneani), tahqiq : ealiin bin muhamad alhindi, taswir ean almaktabat alsalafiat bialqahirati, ta.2, 1409hi.
  • 'ahkam al'awraq alnaqdiat waltijariat fi alfiqh al'iislamii, lisitr aljaeida, maktabat alsidiyqi, altaayifi, ta.1, 1413h _ 1993mi.
  • 'iihya' eulum aldiyni, lilghazalii, dar almaerifati, bayrut, ta.1, 1425h _ 2004m.
  • aliakhtiar litaelil almukhtari, lilmusili, tahqiq : shueayb al'arnawuwt wakhrin, alrisalat alealamiati, dimashqa, ta.1, 1430hi_ 2009m.
  • aliastidhkari, liabn eabd albar, tahqiq : bashaar eawad maerufun, muasasat alfurqan lilturath al'iislamii, bayrut, ta.1, 1444h _ 2023m.
  • al'ashbah walnazayira, liabn almalqan, tahqiq : hamd alkhudayri, 'iidarat alquran waleulum al'iislamiati, kratshi, ta.1, 1417hi.
  • al'ashbah walnazayira, lilsabki, tahqiq : eadil 'ahmad eabd almawjud wakhari, dar alkutub aleilmiati, bayrut, ta.1, 1411h _ 1991m.
  • al'iiqnae litalib aliantifaei, lilhajawi, dar abn hazma, birut, ta.1, 1439hi.
  • al'um, lilshaafieayi, tahqiq : rufieat fawzi eabdalmatalaba, dar alwafa'i, almansurati, ta.5, 1440h _ 2019m.
  • al'iinsaf fi maerifat alraajih min alkhilafi, lilmirdawi, tahqiq : eabdallah alturki, hajar liltibaeat walnashri, ta.1, 1415h _ 1995m.
  • 'awraq alnuqud wanisab alwaraq alnaqdii, lilhariri, bahath bimajalat albuhuth al'iislamiati, alsaadirat ean hayyat alriyasat aleamat lilbuhuth aleilmiat wal'iifta' fi alsaeudiat, eadad : (39), 1993m.
  • al'awzan wal'akyal alshareiati, lilmaqrizi, tahqiq : sultan almismar, dar albashayir al'iislamiati, lubnan, ta.1, 1428h _ 2007m.
  • badayie alsanayie fi tartib alsharayiei, lilkasani, taswir dar alkutub aleilmiati, bayrut, bidun tarikhi.
  • albayan, lileumrani, aetanaa bih : qasim alnuwri, dar alminhaji, jidata, bidun tarikhi.
  • altaj wal'iiklil limukhtasar khalil, lilmawaqi, tahqiq : rabih zirwati, dar abn hazma, bayrut, ta.1, 1437h _ 2016m.
  • tabiiyn alhaqayiq sharh kanz aldaqayiqi, lilziylei, taswir ean tabeat bulaq, ta.1, 1313hi.
  • altahrir waltanwiru, liabn eashura, dar sihnun, tunus, bidun tarikhi.
  • tahifat alfuqaha'u, lilsamirqandi, tahqiq : muhamad zaki eabd albar, maktabat dar altarathi, alqahirati, ta.3, 1419h _ 1998m.
  • tuhifat almuhtaj 'iilaa 'adilat alminhaji, liabn almilqan, tahqiq : eabdallh bn sieaf allihyani, dar hira' lilnashri, makat, ta.1, 1406h _ 1986m.
  • tuhifat almuhtaj bisharh alminhaji, liabn hajar alhitmi, tahqiq : muhamad muhamad tamir, maktabat althaqafat aldiyniati.
  • tashil alfiqah, lieabdallh bin eabdialeaziz aljabrin, dar abn aljuzi, aldamam, ta.1, 1440hi.
  • taghliq altaeliqi, liabn hajr, tahqiq : saeid alqazqi, almaktab al'iislamii, bayrut, ta.1, 1405h _ 1985m.
  • altawdih sharh mukhtasar abn alhajibi, likhalil aljundi, tahqiq : 'abi alfadl aldimyati, dar abn hazma, bayrut, ta.1, 1433h _ 2012m.
  • jamie albayan ean tawil ay alqurani, liltabri, tahqiq : eabdallah alturki, hajar liltibaeat walnashri, aljizati, ta.1, 1422h _ 2001m.
  • jamie aleulum walhikmi, liabn rajaba, tahqiq : tariq eawad allah, dar abn aljuzi, aldamami, ta.1, 1415h _ 1995mi.
  • aljamie li'ahkam alqurani, lilqurtubi, tahqiq : eabdallah alturki, muasasat alrisalati, bayrut, ta.1, 1427h _ 2006m.
  • jawahir al'iiklil sharh mukhtasar khalil, lilabi, dar alfikri, bidun maelumati.
  • hashiat aibn qandus ealaa alfurue, tahqiq : eabdallah alturki, muasasat alrisalati, bayrut, ta.1, 1424h _2003m.
  • hashiat almuntahaa, liabn qayid alnajdi, tahqiq : eabdallah alturki, muasasat alrisalati, bayrut, ta.1, 1419h _ 1999m.
  • alhawi alkabiri, lilmawirdi, tahqiq : mahmud mitraji, taswir dar alfikri, bayrut, 1424h _ 2003m.
  • alhawashi alsaabighat ealaa 'akhsar almukhtasarati, lilqaeimi, maktabat 'ahl al'athar mae 'asfari, alkuayti, ta.1, 1439h _ 2018m.
  • aldr althamin walmawrid almueaynu, limayarati, tahqiq : eabdallah alminshawi, dar alhadithi, 1429h _ 2008m.
  • aldhakhirat fi furue almadhhab almaliki, lilqarafi, tahqiq : 'ahmad eabdalrahman, dar alkutub aleilmiati, bayrut, ta.1, 1422h _ 2001m.
  • rad almuhtari, (hashiat abn eabidin), taswir dar alfikri, birut, 1412h _ 1992m.
  • alrawd alnadiu sharh kafi almubtadi, lilbieli, tahqiq : nur aldiyn talba, dar alnawadr, dimashqa.
  • rudat almustabin fi sharh kitab altalqini, liaibn bizizati, tahqiq : eabdallatif zakagh, dar aibn hazm mae markaz al'iimam althaealibi, bayrut waljazayir, ta.1, 1431h _ 2010m.
  • riad al'afham fi sharh eumdat al'ahkami, lilfakhani, tahqiq : nur aldiyn talib walajnat mukhtasatan, dar alnawadira, dimashqa, ta.1, 1431h _ 2010m.
  • zad almuead fi hady khayr aleabadi, liabn alqiami, tahqiq : muhamad eazir shams wakhrin, dar ealam alfawayidi, makat almukaramati, ta.1, 1439h _ 2018m.
  • sunan 'abi dawud, tahqiq : shueayb al'arnawuwt wakhar, muasasat alrisalat alealamiati, tabeat khasat lilnaashir, 1430hi.
  • sunan alnasayiy, taswir dar alfikri, ean altabeat al'uwlaa, 1348h _ 1930m.
  • alshaamil fi fiqh al'iimam malki, libahram aldimiri, tahqiq : 'ahmad bin eabdalkarim najib, tawzie almaktabat altawfiqiati, masr, ta.1, 1433h _ 2012m.
  • sharh alkharshiu ealaa mukhtasar khalil, taswir dar alfikr ean tabeat bulaq, ta.2, 1317hi.
  • sharh alrisalati, lizuruqi, taswir dar alfikri, 1402h _ 1982mi.
  • alsharh alkabiri, liabn 'abi eumar abn qudamata, tahqiq : eabdallh alturkiu, hijr liltibaeat walnashri, ta.1, 1415h _ 1995m.
  • alsharh almumtae ealaa zad almustaqnaei, liabn euthaymin, dar abn aljuzi, ta.5, 1435hi.
  • sharh sunan alnasayiyi, lilsuyuti, ( matbue bihamish sunan alnisayiyi), taswir dar alfikri, ean altabeat al'uwlaa, 1348h _ 1930m.
  • sharh mukhtasar altahawi, liljasasi, tahqiq : eismat allah einayat allah wakhrin, dar albashayir al'iislamiati, bayrut, ta.1, 1431h _ 2010m.
  • sharah muntahaa al'iiradat, lilbuhuti, tahqiq : eabdallah alturki, muasasat alrisalati, bayrut, ta.2, 1426h _ 2005m.
  • shih albukhari, ( aljamie almusnad alsahih almukhtasar min 'umur rasul allah sly allh elyh wslm wasunanih wa'ayaamihu, lilbukhari, taswir ean altabeat alsultaniati, khadamuh : muhamad alnaasir, dar alminhaji, jidat, ta.2, 1429hi.
  • sahih aljamie alsaghiri, lil'albani, almaktab al'iislamia, bayrut, ta.3, 1408h _ 1988m.
  • shih muslma, tahqiq : muhamad fuaad eabdalbaqi, almaktabat al'iislamiati, turkia.
  • aldawabit alfiqhiat fi kitab alzakati, bahath takmiliun muqadam linayl darajat almajistir fi alfiqh almuqarani, almaehad aleali lilqada'i, jamieat al'iimam muhamad bn sueud al'iislamiati, liltaalib : muhamad almutlaqi, eam : 1430h _ 1431hi.
  • aldawabit alfiqhiat min sharh alzarkashii ealaa mukhtasar alkharqii fi qism aleibadati, risalatan muqadimatan linayl darajat almajistir fi alfiqh, jamieat 'um alquraa, kuliyat alsharieat waldirasat al'iislamiati, liltaalib : sultan bn nasir alnaasir, eam : 1429hi_ 1430hi.
  • earidat al'ahwadhii ealaa kitab altirmidhi, liabn alearabii, tahqiq : hudhayfat fahd kaek wakhrin, maktabat al'iimam aldhahabii wa'asfari, alkuayti, ta.1, 1444h _2022m.
  • aleudat hashiat alsaneani ealaa 'iihkam al'ahkam liabn daqiq aleida, tahqiq : ealiin bin muhamad alhindi, taswir ean almaktabat alsalafiat bialqahirati, ta.2, 1409hi.
  • eaqad aljawahir althaminat fi madhhab ealam almadinati, liabn shas, tahqiq : hamayd lihamra, dar algharb al'iislamii, bayrut, ta.1, 1423h _ 2003m.
  • eumdat alqariy sharh sahih albukharii, lileaynay, taswir dar 'iihya' alturath alearabii, bayrut, bidun tarikhi.
  • aleinayat sharh alhidayati, lilbabirti, taswir dar alfikr lilnashr waltawziei, bayrut, bidun tarikhi.
  • ftawi fi 'ahkam alzakati, liabn euthaymin, jamie : fahid alsulayman, dar althirya, alrayad, ta.1, 1423h _ 2003m.
  • alftawi, lilealaamat muhamad almutayei, jame : muhamad salim 'abu easi, dar alsidiyq lileulumi, dimashqa, ta.1, 2012m.
  • fath albari bisharh sahih albukharii, liabn hajr, 'ashraf ealaa tahqiqih : shueayb al'arnawuwt wakhar, muasasat alrisalat alealamiati, ta.3, 1442h _ 2021m.
  • fath alqadir sharh alhidayati, lilkamal abn alhamam, taswir dar alfikr lilnashr waltawzie, bayrut, bidun tarikhi.
  • fath bab aleinayat fi sharh kitab alnaqayati, limulaa eali qari, dar aldiya'i, tanta, 1428h _ 2008m.
  • alfuruea, liabn muflahi, tahqiq : eabdallah alturki, muasasat alrisalati, bayrut, ta.1, 1424h _2003m.
  • faqah almueamalat almaliat almueasiratu, lisaed alkhathlan, dar alsamieii, alrayad, ta.1, 1433h _ 2012m.
  • faqah alnawazilu, limuhamad bn husayn aljizani, dar abn aljuzi, aldamaami, ta.3, 1429hi _ 2008mi.
  • alfawakih aldawaniu ealaa risalat abn 'abi zayd alqayrawani, lilnafrawi, taswir dar alfikri, bayrut, bidun tarikhi.
  • alqamus almuhita, lilfiruzabadi, muasasat alrisalati, bayrut, ta.6, 1419hi- 1998m.
  • qawaeid al'ahkam fi masalih al'anami, lileizi bn eabdalsalam, tahqiq : eabdalghanii aldaqri, dar altibaea, dimashqa, ta.1, 1413h _ 1992m.
  • alqawaeid waldawabit alfiqhiat eind al'iimam abn alqiam fi aleibadati, limuhamad alsawati, dar alminhaji, alrayad, ta.1, 1434h.
  • alkafi fi alfiqh ealaa madhhab 'ahl almadinati, liabn eabd albar, tahqiq : mahmud alqaysiati, muasasat alnida'i, 'abu zabi, ta.1424h _ 2004m.
  • alkafi, liabn qadamat, tahqiq : eabdallah alturkii bialtaeawun mae markaz albuhuth waldirasat alearabiat wal'iislamiat bidar hijar, hajr liltibaeat walnashri, aljizati, ta.1, 1417h _ 1997m.
  • kasad alfidat wa'atharuh ealaa alnisab alzakawii lil'awraq alnaqdiati, lilsakakiri, bahath bimajalat aleulum alshareiat wallughat alearabiat bijamieat al'amir stam, eadad (1), alsanat al'uwlaa, jumadaa alakhirt, 1437hi.
  • kshaf alqinae ean al'iiqnaei, lilbuhuti, tabeat wizarat aleadl fi almamlakat alearabiat alsueudiati, ta.1, 1424h _ 2003m.
  • lisan alearibi, liabn manzuri, dar sadir, birut.
  • lawamie aldarar fi hatk 'astar almukhtasar, lilmajlisay alshanqiti, murajaeat : alshaykh alyadali bin alhaji 'ahmadu, alnaashir dar alridwan, nawakshuta, ta.1, 1436h _ 2015m.
  • majmue fitawi shaykh al'iislam abn taymiatin, jameuh : eabdalrahman bn qasima, ta.8, 1440hi _ 2019mi.
  • almihlaa, liabn hazma, tahqiq : 'ahmad muhamad shakiri, taswir maktabat dar altarathi, alqahirati, bidun tarikhi.
  • almukhtasar alfiqhii, liabn earafata, sahhah : hafiz eabdalrahman muhamad khayr, masjid wamarkaz alfaruq, dibi, ta.1, 1435h _ 2014m.
  • almustaweib, lilsaamuri, tahqiq : eabdalmalik abn dahiish, ta.2, 1424h _ 2003mi.
  • msnid al'iimam 'ahmadu, tahqiq : shueayb al'arnawuwt wakhrin, muasasat alrisalati, bayrut, ta.1, 1417h _ 1997m.
  • almisbah almuniri, lilfayuwmi, maktabat lubnan, birut, 1987m.
  • almusanafu, liabn 'abi shibata, tahqiq : saed alshathri, dar kunuz 'iishbilya, alrayad, ta.1, 1436h _ 2015m.
  • matalib 'uwli alnahaa fi sharh ghayat almuntahaa, lilrahibani, taswiru, ta.3, 1421h _ 2000m.
  • maeunat 'uwli alnahaa sharh almuntahaa, lilfutuhi, tahqiq : eabdalmalik abn dahiish, maktabat dar albayan, dimashqa, ta.4, 1428h _ 2007m.
  • mighni almuhtaj 'iilaa maerifat maeani 'alfaz alminhaji, lilkhatib alshirbini, maktabat alfaysaliati, makat almukaramati, bidun tarikhi.
  • almighni, liabn qudamatin, tahqiq : eabdallah alturkii wakhiri, darat almalik eabdialeaziz, ta.5, 1431h _ 2010m.
  • maqayis allughati, liabn fars, tahqiq : eabdalsalam muhamad harun, taswir dar aljil.
  • almakayil wal'awzan walnuqud alearabiati, limahmud aljalili, dar algharb al'iislamii, bayrut, ta.1, 2005m.
  • almumtae fi sharh almuqanaei, liabn almunjaa, tahqiq : 'ahmad aleumayrii wakhar, rakayiz lilnashr waltawziei, ta.1, 1445h _ 2023m.
  • almuntaqaa sharh muataa al'iimam malki, lilbaji, taswir dar alkitaab alearabii, bayrut, ta.3, 1403h _ 1983m.
  • muntahaa al'iiradat fi jame almuqanae mae altanqih waziadati, lilfutuhi, tahqiq : mubarak alhithlani, ghras lilnashr waltawzie mae litayif, alkuayti, ta.1, 1434h _ 2013m.
  • muntahaa al'iiradati, lilfutuhi, matbue mae hashiat aibn qayid, maelumat alkitab mieaha.
  • almanthur fi alqawaeidi, lilzarkashi, tahqiq : taysir fayiq 'ahmadu, wizarat al'awqaf walshuwuwn al'iislamiati, alkuaytu, ta.2, 1405h _ 1985m.
  • almusueat almuyasarat fi fiqh alqadaya almueasira ( alqadaya almueasirat fi fiqh aleibadati), limarkaz altamayuz albahthii fi fiqh alqadaya almueasirati, jamieat al'iimam muhamad bin sueud al'iislamiati, alrayad, ta.1, 1435h _ 2014m.
  • alnajm alwahaj fi sharh alminhaji, lildimiri, dar alminhaji, jidat, ta.2, 1428h _ 2007mi.
  • alnisab fi 'amwal alzakati, limuhamad alruwki, dimn 'aemal nadwat alzakat waneikasatiha fi almajalayn aliaqtisadii waliajtimaeii, jamieat muhamad alkhamis, manshurat kuliyat aladab waleulum al'iinsaniati,1994 ma.
  • nawazil alzakat almustajidati, likhalid almushayaqah, maktabat alrushdi, alrayad, ta.1, 1431h _ 2010m.
  • nawazil alzakati, lieabdallah alghafili, dar almiman lilnashr waltawziei, alrayad, ta.1, 1429h _ 2008m.
  • nil al'awtar min 'asrar muntaqaa al'akhbari, lilshuwkani, tahqiq : tariq eawad allah, dar abn alqiami, alrayad, ta.3, 1436h _ 2015m.
  • alhidayat sharh bidayat almubtadi, lilmirghinani, alnaashir almaktabat al'iislamiatu, bidun maelumati.
  • alusit, lilghazali, tahqiq : 'ahmad mahmud 'iibrahim wakhari, dar alsalami, alqahirati, ta.1, 1417h _ 1997m.