حقوق الطفل في قوانين الشرق القديم / Children's Rights in Ancient Eastern Laws

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

كلية الحقوق جامعة أسيوط

المستخلص

لم تكن حقوق الطفل بمفهومها المعاصر معروفة في الحضارات القديمة على النحو الذي نعهده اليوم، إلا أن دراسة القوانين والتقاليد الاجتماعية السائدة في الشرق القديم، سواء في الحضارة الفرعونية أو حضارة بلاد الرافدين، تكشف عن بعض المبادئ التي يمكن اعتبارها بذورًا أولى لفكرة حماية الطفل.
 وعلى الرغم من أن قوانين الشرق القديم لم تُقر صراحة "حقوق الطفل" كما نعرفها اليوم، إلا أن التحليل التاريخي للقواعد القانونية السائدة آنذاك يكشف عن وجود بعض المبادئ التي تهدف، بشكل مباشر أو غير مباشر، إلى حماية الطفل وتنظيم حياته. فقد كان للطفل مكانة قانونية واجتماعية محددة تتفاوت بين الحماية والتقييد، تبعًا للمرحلة الزمنية والانتماء الطبقي والجنس، ويمكن القول إن هذه القوانين برغم قصورها، كانت تمثل الأسس الأولى التي مهدت لتطور مفهوم حقوق الطفل في العصور اللاحقة، فقد حرصت قوانين الشرق القديم على إقرار حقوقاً للطفل كحمايته من القتل والإهمال، وحقه في الحضانة والرعاية، وحقه في النسب والهوية، وحقه في التعليم والتنشئة
 
Children's rights, in their contemporary concept, were not known in ancient civilizations to the same extent as we know them today. However, a study of the laws and social traditions prevalent in the ancient East, whether in the Pharaonic or Mesopotamian civilizations, reveals some principles that can be considered the first seeds of the idea of child protection. Although the laws of the ancient East did not explicitly recognize "children's rights" as we know them today, a historical analysis of the legal rules prevailing at the time reveals the existence of some principles aimed, directly or indirectly, at protecting children and regulating their lives.
The child had a specific legal and social status that varied between protection and restriction, depending on the time period, class affiliation, and gender. It can be said that these laws, despite their shortcomings, represented the first foundations that paved the way for the development of the concept of children's rights in later eras. The laws of the ancient East were keen to recognize rights for children, such as protection from murder and neglect, the right to custody and care, the right to lineage and identity, and the right to education and upbringing.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


  1. أولاً: المراجع العربية:
  2. أحمد فتحي، الحقوق القانونية للأطفال في مصر القديمة، دار النشر المصرية، القاهرة، 2003.
  3. إلياس مراد، الحقوق العائلية في القانون الروماني، دار الفكر القانوني، بيروت، 2002.
  4. بدوي عبد الحميد، النظام التعليمي في مصر القديمة،: الهيئة العامة لقصور الثقافة، القاهرة.
  5. توفيق إسماعيل، الأسرة والطفولة في حضارات وادي الرافدين، دار الشؤون الثقافية، بغداد، 2000.
  6. جان وتيرو، بلاد الرافدين ما بين النهرين من البداية حتى الفتح الفارسي، ترجمة: سهيل نجم، بغداد، 2004.
  7. حسن كمال، الطب عند المصريين القدماء، مكتبة مدبولي، القاهرة، 1997.
  8. حسين فوزي، الطفل والأسرة في العراق القديم، بغداد: دار الفكر، 1998.
  9. حمدى أبو المجد، النظام القانوني للأسرة في مصر الفرعونية، دار المعرفة الجامعية، الاسكندرية، 2001.
  10. خالد منصور، التعليم في العالم القديم، الهيئة العامة للكتاب، القاهرة، 2010.
  11. زاهي حواس، أسرار الفراعنة، الدار المصرية اللبنانية، 2002.
  12. سامي نوري، حقوق الطفل في حضارات ما بين النهرين. مجلة القانون والتاريخ، المجلد 12، العدد 3، 2005.
  13. سميث جودا، التشريعات الفارسية القديمة وحماية حقوق الطفل. طهران، دار العلوم القانونية، 2005.
  14. طه باقر، مقدمة في تاريخ الحضارات القديمة، دار الحكمة، بغداد، 1997، ج1.
  15. عبد الحق شهاب، نظم الأسرة والطفولة في العراق القديم، بيروت: المؤسسة الجامعية للدراسات، 2001.
  16. عبد الحق شهاب، نظم الأسرة والمرأة في العراق القديم، المؤسسة الجامعية للدراسات، بيروت، 2001.
  17. عبد الحليم نور الدين، الحضارة المصرية القديمة، دار المعرفة، القاهرة، 2010.
  18. عبد الحليم نور الدين، الحياة الفكرية والأخلاقية في مصر القديمة، الهيئة المصرية العامة للكتاب، القاهرة، 2004.
  19. عبد الحليم نور الدين، الحياة اليومية في مصر القديمة، الهيئة المصرية العامة للكتاب، القاهرة، 2000.
  20. عبد الحليم نور الدين، القانون في مصر القديمة، الهيئة المصرية العامة للكتاب، القاهرة، 2005.
  21. عبد الحميد زايد،، الهيئة المصرية العامة للكتاب، القاهرة، 1997.
  22. عبد الحميد ناصر، التربية والتعليم عند اليونان والرومان، مكتبة الأنجلو المصرية، القاهرة، 1995.
  23. عبد الرزاق الحسني، القضاء في العراق القديم، بغداد: مكتبة النهضة، 1965.
  24. عبد الودود زهران، تاريخ الطفولة والقانون عبر العصور، منشورات الجامعة السورية، دمشق، 1999،.
  25. عفاف عمر الإتربي، تربية الطفل وبناء حضارة مصر القديمة، في أعمال المؤتمر الخامس عشر للاتحاد العام للآثاريين العرب، دراسات في آثار الوطن العربي وجدة، الاتحاد العام للآثاريين العرب وجامعة محمد الأول، مجلد 1، 2012.
  26. فاضل عبد الواحد، الحياة اليومية في بلاد الرافدين، بيروت، دار الجيل، 2003.
  27. فاطمة يوسف، الطفولة والأسرة في مصر القديمة، الهيئة العامة للكتاب، القاهرة، 2010.
  28. فوزي رشيد، القانون في العراق القديم، دار الحرية، ، بغداد، .
  29. كتاب الموتى، الفصل125، ترجمة: بدوي عبد الحميد، نصوص جنائزية مصرية قديمة، الهيئة العامة لقصور الثقافة، القاهرة، 2005.
  30. كمال صليبي، الشرائع القديمة في بلاد الرافدين، بيروت: دار النهار، 1994.
  31. محمد أحمد متولي، نظام الميراث بين القانون الروماني والشريعة الإسلامية، رسالة دكتوراه، كلية الحقوق، جامعة القاهرة، 2008.
  32. محمد بيومي مهران، تاريخ مصر القديمة، دار المعرفة الجامعية، الإسكندرية، 2000.
  33. محمد حسن، شريعة حمورابي: ترجمة وتعليق، دار الحكمة، بغداد، 1998.
  34. محمد شيهيب، راشد المخمرى، حماية الكيان المادي لجسد الطفل، محطات تاريخية، مجلة الأبحاث والدراسات القانونية، مجلد 18، 2021.
  35. محمد ضياء الدين خليل إبراهيم: حقوق الطفل مفهومها وتطورها عبر التاريخ البشري، أعمال المؤتمر الدولي السادس، الحماية الدولية للطفل بعد نفاذ البروتوكول الاختياري الثالث طربلس، كركز جيل البحث العلمي، الجزائر، 2014.
  36. منى عبد الحق، الطفولة في مصر القديمة: دراسة أنثروبولوجية، المركز القومي للبحوث الاجتماعية، القاهرة .
  37. نوال السعداوي، وضع الطفل في المجتمعات القديمة، الهيئة المصرية العامة، القاهرة، 1999.
  38. ياسين على حسن أحمد، عادل محمد عبد الحليم السكري، وإيهاب السيد إمام، "دور الأسرة في التربية المصرية القديمة في عصر الانتقال الأول والدولة الوسطى، مجلة كلية التربية في العلوم التربوية، مجلد 48، العدد 1، 2024.
  39. يوسف السليماني، قانون حمورابي وحماية الطفل في بلاد الرافدين، مؤسسة الأبحاث القانونية، بغداد، 1998.
  40. ثانياً: المراجع الأجنبية:
  41.  

    1. Bard, ) A(..An Introduction to the Archaeology of Ancient Egypt. Wiley-Blackwell, 2015.
    2. Faulkner, (R. O.): A Concise Dictionary of Middle Egyptian. Griffith Institute, 1962.
    3. Gardiner,( A. H). Egyptian Grammar. Griffith Institute, 1957.
    4. Ghalioungui, The House of Life: Per Ankh, Cairo: Egyptian Ministry of Culture, 1975.
    5. Jean Bottéro, (M): Writing, Reasoning, and the Gods, University of Chicago Press, 1992.
    6. Lichtheim, (M). Ancient Egyptian Literature, Vol. I. University of California Press, 1975.
    7. Nunn, )N:( Ancient Egyptian Medicine*. University of Oklahoma Press, 2002.
    8. Pierre (M), La vie quotidienne en Egypte au temps des Ramsès, Paris: Hachette, 1946.
    9. Robins, (G). Women in Ancient Egypt. Harvard University Press, 1993.

     

    References:

     

    almarajie alarabia:

    • 'ahmad fatuhi, alhuquq alqanuniat lil'atfal fi misr alqadimatu, dar alnashr almisriati, alqahirati, 2003.
    • 'iilyas muradi, alhuquq aleayiliat fi alqanun alruwmani, dar alfikr alqanuni, birut, 2002.
    • badawi eabd alhumidi, alnizam altaelimiu fi misr alqadimatu,: alhayyat aleamat liqusur althaqafati, alqahirati.
    • tufiq 'iismaeili, al'usrat waltufulat fi hadarat wadi alraafidayn, dar alshuwuwn althaqafiati, baghdad, 2000.
    • jan watiru, bilad alraafidayn ma bayn alnahrayn min albidayat hataa alfath alfarisi, tarjamatu: suhayl najma, baghdad, 2004.
    • hasan kamali, altibi eind almisriiyn alqudama'i, maktabat madbuli, alqahirat, 1997.
    • hasin fuzi, altifl wal'usrat fi aleiraq alqadima, baghdad: dar alfikri, 1998.
    • hamdaa 'abu almujada, alnizam alqanuniu lil'usrat fi misr alfireawniatu, dar almaerifat aljamieiati, aliaskandiriati, 2001.
    • khalid mansur, altaelim fi alealam alqadimi, alhayyat aleamat lilkitabi, alqahirati, 2010.
    • zahi hawasi, 'asrar alfaraeinati, aldaar almisriat allubnaniati, 2002.
    • sami nuri, huquq altifl fi hadarat ma bayn alnahrayni. majalat alqanun waltaarikhi, almujalad 12, aleadad 3, 2005.
    • smith juda, altashrieat alfarisiat alqadimat wahimayat huquq altifla. tahran, dar aleulum alqanuniati, 2005.
    • tah baqir, muqadimat fi tarikh alhadarat alqadimati, dar alhikmati, baghdad, 1997, ji1.
    • eabd alhaq shahabi, nazam al'usrat waltufulat fi aleiraq alqadimi, bayrut: almuasasat aljamieiat lildirasati, 2001.
    • eabd alhaq shahabi, nazam al'usrat walmar'at fi aleiraq alqadimi, almuasasat aljamieiat lildirasati, birut, 2001.
    • eabd alhalim nur aldiyn, alhadarat almisriat alqadimatu, dar almaerifati, alqahirati, 2010.
    • eabd alhalim nur aldiyn, alhayat alfikriat wal'akhlaqiat fi misr alqadimatu, alhayyat almisriat aleamat lilkitabi, alqahirati, 2004.
    • eabd alhalim nur aldiyn, alhayaat alyawmiat fi misr alqadimatu, alhayyat almisriat aleamat lilkitabi, alqahirati, 2000.
    • eabd alhalim nur aldiyn, alqanun fi misr alqadimatu, alhayyat almisriat aleamat lilkitabi, alqahirati, 2005.
    • eabd alhamid zayid,, alhayyat almisriat aleamat lilkitabi, alqahirati, 1997.
    • eabd alhamid nasir, altarbiat waltaelim eind alyunan walruwman, maktabat al'anjilu almisriatu, alqahirati, 1995.
    • eabd alrazaaq alhasni, alqada' fi aleiraq alqadima, baghdad: maktabat alnahdati, 1965.
    • eabd alwadud zihran, tarikh altufulat walqanun eabr aleusuri, manshurat aljamieat alsuwriati, dimashqa, 1999,.
    • eafaf eumar al'iitarbi, tarbiat altifl wabina' hadarat misr alqadimati, fi 'aemal almutamar alkhamis eashar lilaitihad aleami lilathariin alearabi, dirasat fi athar alwatan alearabii wajdata, alaitihad aleamu lilathariin alearab wajamieat muhamad alawla, mujalad 1, 2012.
    • fadil eabd alwahidi, alhayat alyawmiat fi bilad alraafidayn, birut, dar aljil, 2003.
    • fatimat yusif, altufulat wal'usrat fi misr alqadimatu, alhayyat aleamat lilkitabi, alqahirati, 2010.
    • fuzi rashid, alqanun fi aleiraq alqadimu, dar alhuriyati, baghdad, .
    • ktab almawtaa, alfasl125, tarjamatu: badawi eabd alhamidi, nusus janayiziat misriat qadimatu, alhayyat aleamat liqusur althaqafati, alqahirati, 2005.
    • kamal salibi, alsharayie alqadimat fi bilad alraafidayn, birut: dar alnahar, 1994.
    • muhamad 'ahmad mutawali, nizam almirath bayn alqanun alruwmanii walsharieat al'iislamiati, risalat dukturah, kuliyat alhuquqi, jamieat alqahirati, 2008.
    • muhamad bayuwmi mihran, tarikh misr alqadimatu, dar almaerifat aljamieiati, al'iiskandiriati, 2000,.
    • muhamad hasan, sharieat hamuwrabi: tarjamat wataeliqu, dar alhikmati, baghdad, 1998.
    • muhamad shihib, rashid almukhamraa, himayat alkian almadiyi lijasad altifla, mahataat tarikhiatun, majalat al'abhath waldirasat alqanuniati, mujalad 18, 2021.
    • muhamad dya' aldiyn khalil 'iibrahim: huquq altifl mafhumuha watatawuruha eabr altaarikh albashari, 'aemal almutamar alduwalii alsaadisi, alhimayat alduwaliat liltifl baed nafadh albrutukul alaikhtiarii althaalith turbils, karkaz jil albahth alealamii, aljazayir, 2014.
    • munaa eabd alhaq, altufulat fi misr alqadimati: dirasat 'anthurubulujiat, almarkaz alqawmia lilbuhuth alaijtimaeiati, alqahira .
    • nawal alsaedawi, wade altifl fi almujtamaeat alqadimati, alhayyat almisriat aleamatu, alqahiratu, 1999.
    • yasin ealaa hasan 'ahmadu, eadil muhamad eabd alhalim alsukari, wa'iihab alsayid 'iimam, "dawr al'usrat fi altarbiat almisriat alqadimat fi easr alaintiqal al'awal waldawlat alwustaa, majalat kuliyat altarbiat fi aleulum altarbawiati, mujalad 48, aleadad 1, 2024.
    • yusif alsulaymani, qanun hamuwrabi wahimayat altifl fi bilad alraafidayni, muasasat al'abhath alqanuniati, baghdad, 1998.